سایت ژینکو

نام علمی :

Papaver sumniferum

تیره ی : Papaveraceae

گیاهشناسی

خشخاش ، گیاهی است علفی و یکساله که تاکنون بیش از 200 گونه متعلق به گیاه خشخاش شناسایی شده اند . علاوه بر گونه های متعدد ، خشخاش دارای زیرگونه ، واریته و فرمهای متفاوتی نیز هست . برخی از محققان اسیا را منشأ این گیاه میدانند . در حالیکه عده ای دیگر معتقدند خشخاش گیاهی مدیترانه ای است . طبق فلور اروپا خشخاش دارای سه زیرگونه به نام های سومنی فروم سونگاریکم ( کشت میشوند ) و زیرگونه ی وحشی ستی گروم (کپسول کوچکی دارد ) میباشد . برای کاشت و تکثیر خشخاش به منظور استخراج مواد مؤثره ی مورد انتظار ، همواره باید از گونه ها و یا واریته هایی استفاده نمود که نه تنها نسبت به آفات و بیماریها مقاوم باشند ، بلکه از میوه های زیاد و مقادیر فراوان آلکالویید نیز برخوردار باشند. ارقام انتخاب شده باید ساقه های محکمی داشته باشند ، بطوریکه با وزش باد روی زمین نخوابند ، در غیر اینصورت نه تنها گیاهان مقدار بسیار کمی گل و در نتیجه میوه تولید می کنند ، بلکه مقدار مواد مؤثره ی آنها بسیار ناچیز خواهد بود .خشخاش دارای ریشه ای است مخروطی و کم و بیش چوبی که بطور مستقیم در زمین فرو میرود . طول ریشه ی اصلی این گیاه متفاوت است و به گونه ی گیاه و شرایط اقلیمی محل رویش بستگی دارد . طول ریشه بطور متوسط بین 18 تا 20 سانتیمتر و قطر آن 1 تا 2 سانتی متر است . ریشه ی خشخاش دارای انشعابهای کمی است و ریشه های جانبی ، شبکه ی بسیار وسیعی از ریشه های ظریف را تا عمق 50 تا 100 سانتی متری خاک ، بوجود می آورند . قسمت فوقانی ریشه قطور تر است و باعث استحکام ساقه میشود.

ساقه ، مستقیم ، استوانه ای شکل با سطحی صاف و به رنگ سبز روشن است . ارتفاع آن متفاوت است و به گونه ی گیاه و شرایط اقلیمی محل رویش آن بستگی دارد و بین 50 تا 150 سانتی متر میباشد . قسمت فوقانی ساقه ، انشعابهای بیشتری دارد . پس از رویش بذرها ، برگهای طوقه ای شکل بوجود می آیند . این برگها طویل و بیضی شکل هستند و در سطح زمین قرار میگیرند . برگها بدون دمبرگند و بصورت متناوب روی ساقه قرار میگیرند . برگهای پایین ساقه بزرگترند که بتدریج به طرف بالا کوچکتر و تخم مرغی شکل میگردند . از زاویه ی بین برگها ساقه ها منشعب میشوند . گلها در انتهای ساقه های اصلی و فرعی پدیدار میشوند . این گلها دارای گلبرگهای سفیدی هستند که ناحیه ی فوقانی آنها به رنگ بنفش تیره یا روشن میباشد . البته گلها به رنگهای دیگری مانند قرمز و سیاه نیز دیده میشوند . طول آنها به 6 تا 12 سانتی متر میرسد .

پس از بارور شدن تخمدان خشخاش ، میوه به شکل گرز توخالی تشکیل می شود . داخل میوه قسمتهای حجره مانندی وجود دارد که شکل ، رنگ ، اندازه ی آنها در گونه های مختلف متفاوت است و از اختصاصهای گونه ای به شمار میروند . قطر میوه از 2 تا 3 الی 6 تا 8 سانتیمتر متغیر است . شکل و رنگ میوه ها نیز متفاوت است و معمولا به شکل های مختلف و رنگهای سبز روشن یا آبی ( تیره یا روشن ) مشاهده میگردد .

در میوه های رسیده ی خشخاش چند نوع آلکالویید وجود دارد که صنایع نوین دارویی اکثر کشورها آنها را پس از استخراج برای تهیه ی داروهای ضد دل درد ، تسکین دهنده ی سرفه و مسکن دردهای شدید بکار میبرند.

مواد مؤثره

میوه های سبز و کاملا رسیده حاوی مقادیر مختلف ترکیبات آلکالوییدی از نوع آلکالویید های حقیقی و متعلق به گروه فنیل آلانین (تیروزین) بوده و یا شامل الکالوییدهایی میباشند که محتوی فنانترن هستند . مقدار کلی آلکالویید در میوه های رسیده متفاوت است و به گونه ی گیاه و شرایط اقلیمی محل رویش آن بستگی دارد و بطور کلی بین 0/4 تا 1/5 درصد است . تاکنون از میوه های کپسولی شکل خشخاش بیش از 25 نوع آلکالویید استخراج شده که مهمترین آنها عبارتند از : (( مرفین ( 9 تا 10 درصد ) ، نارکوتین (4 تا 5 درصد ) ، پاپاورین ( 0/8 تا 1 درصد ) ، از آلکالویید های دیگر خشخاش که کم و بیش در صنایع دارویی استفاده میشوند ، میتوان از تبائین ( 0/4 تا 0/5 درصد ) ، کدئین ( 0/3 تا 0/4 درصد ) ، نارسئین ، کریپتوپین ، پزودومرفین ، لائودانین نام برد . آلکالوییدهای دیگری نظیر پروتوپین ، لائوتوپین ، لائودانوزین ، به مقادیر بسیار کم از میوه های خشخاش استخراج گردیده اند .

بذر خشخاش

بذرها در اوایل تشکیل در دیواره های حجره مانند میوه جای دارند که با رسیدن و کامل شدن ، بتدریج از دیواره ها جدا میشوند و در گرز فرو میریزند . بذرها در گونه های مختلف به رنگ و اندازه ی متفاوت و معمولا کروی یا لوبیایی شکل میباشند . رنگ آنها همچنین از سفید تا سیاه متغیر بوده و از اختصاصهای گونه ای به شمار میرود . بذر خشخاش معمولا فاقد آلکالویید بوده و حاوی 40 تا 55 درصد روغن است که این روغن بسیار خوشمزه میباشد و عمدتا برای پخت مواد غذایی و مخصوص انواع شیرینی مورد استفاده قرار میگیرد . بذرها همچنین حاوی 20 تا 25 درصد پروتئین میباشند . وزن هزار دانه ، 0/3 تا 0/6 گرم است .

مراحل رشد خشخاش

طول دوره ی رشد گیاهانی که در فصل بهار کشت میشوند ، بین 120 تا 160 روز است . دوره ی رشد خشخاش ( از کاشت بذرها تا رسیدن و کامل شدن میوه ها ) به 6 مرحله تقسیم میشود .عبارتند از :

مرحله ی اول ، مرحله ی جنین یا خواب بذر : بذرهای خشخاش به مدت 4 تا 5 سال از قوه ی رویشی مناسبی برخوردارند ، ازین رو میتوان بذرهای مورد نظر را با حفظ قوه ی رویشی تا مدت مذکور در مکانهای مناسب نگهداری نمود .

مرحله ی دوم ، مرحله ی سبز شدن بذر : این مرحله از سبز شدن بذر تا تشکیل برگهای طوقه ای به طول می انجامد . درجه ی حرارت مناسب برای رویش بذر ، 7 تا 8 درجه ی سانتی گراد است و معمولا 15 تا 20 روز پس از کشت بتدریج سبز میشوند .

مرحله ی سوم ، مرحله ی تشکیل برگهای طوقه ای : گیاه نیز درین مرحله به ساقه میرود . این مرحله طولانی ترین مرحله است و به شرایط اقلیمی محل رویش بستگی دارد و معمولا بین 50 تا 60 روز به طول می انجامد . چنانچه گیاهان در فصل بهار با تاخیر کاشته شوند ، ( اواسط یا اواخر بهار ) این مدت کوتاهتر میشود . میانگین درجه حرارت مطلوب درین مرحله ، 12 تا 14 درجه ی سانتی گراد است . درین مرحله ، آبیاری ( یا بارندگی ) به مقدار متوسط برای گیاهان مطلوب خواهد بود . اگر درین مرحله هوا گرم باشد برگها کوچکتر خواهند شد و دوره ی رویشی گیاهان نیز کاهش خواهد یافت . گیاهان درین مرحله سرما را براحتی تحمل میکنند ، حتی دمای 4- تا 5- درجه ی سانتی گراد.

مرحله ی چهارم ، مرحله ی طویل شدن ساقه : دراین مرحله ، نه تنها رشد ساقه کامل می شود و ساقه طول نهایی خود را کسب می کند ، بلکه رویش انشعابهای ساقه ای نیز آغاز میشود و این مرحله تا تشکیل غنچه و باز شدن گلها ادامه می یابد . این مرحله حدود 25 تا 30 روز به طول می انجامد و میانگین درجه حرارت مطلوب درین مرحله ، 16 تا 18 درجه سانتی گراد گزارش شده است . گیاهان در مرحله ی چهارم به آب و مواد غذایی مناسب و همچنین بیش از مراحل دیگر ، به ازت نیاز دارند . درین مرحله ، هوای گرم و خشک و بارندگیهای شدید برای رویش گیاهان مطلوب نیست ، زیرا بارندگی باعث ریزش گلها میشود .

مرحله ی پنجم ، مرحله ی گلدهی : درین مرحله نمو گلها کامل میشود و پس از 4 تا 6 روز گلها کاملا باز میشوند و رسیدن میوه ها و کامل شدن بذرها آغاز می گردد . مدت زمان مورد نیاز گیاه درین مرحله متفاوت است به گونه ی گیاه و شرایط آب و هوایی ومحل رویش بستگی دارد که معمولا بین 20 تا 30 روز است . ابتدا ریزش گلبرگها آغاز میشود ،  سپس طی 10 تا 14 روز میوه ی گرز مانند و بذرهای داخل آن بتدریج می رسند درین مرحله ، میوه ها حاوی شیرابه ای میباشند که با تیغ زدن به آنها ، این شیرابه به خارج تراوش می کند . رطوبت کافی و درجه ی حرارت نسبتا بالا ( 18 تا 20 درجه سانتی گراد ) سبب تسریع در رشد و نمو گرزها می شود .

مرحله ی ششم ، رسیدن بذرها و میوه : درین مرحله ، میوه ها و بذر ها ، رنگهای ثابت و واقعی خود را می یابند . بذر ها پس از رسیدن از دیواره های میوه جدا میشوند و به درون کپسول ریزش میکنند . زمان مورد نیاز درین مرحله متفاوت است و به گونه ی گیاه و شرایط اقلیمی محل رویش آن بستگی دارد و معمولا بین 15 تا 25 روز است . خاک درین مرحله باید از رطوبت مناسبی برخوردار باشد . با رسیدن و کامل شدن میوه و بذرهای محتوی آن ، برگها بتدریج خشک و ساقه ها با کمترین فشار شکسته می شوند . از علائم دیگر رسیدن میوه ها این است که با تکان دادن آن ، صدای برخورد بذرها به دیواره ی داخلی میوه شنیده میشود.

نیازهای اکولوژیکی

این گیاه را تقریبا در هر اقلیمی میتوان کشت نمود . رویش بذر خشخاش در درجه حرارت های پایین نیز امکانپذیر است ، بطوریکه بذر ها در درجه حرارت بین 3 تا 4 درجه ی سانتی گراد جوانه میزنند . ولی چنانچه خاک از درجه حرارت های بالاتری ( 7 تا 8 درجه ی سانتی گراد ) برخوردار باشد ، رویش آنها سریع تر انجام می پذیرد . به هر حال ، بذر ها 15 تا 20 روز بعد از کشت سبز میشوند . درجه حرارتهای بالا ( 20 تا 25 درجه سانتی گراد ) برای جوانه زنی مناسب نیست و موجب اختلال در سبز شدن بذر میشود . گیاهان کوچک پس از رویش ، بدون هیچ گونه آسیبی قادر به تحمل درجه حرارت بین 4 تا 5 درجه سانتی گراد میباشند . این گیاهان در محل چهار تا شش برگی ، دمای بین 15- تا 20- درجه ی سانتی گراد را به خوبی تحمل میکنند . بطورکلی ، درجه حرارتهای پایین و هوای خنک ، برای رشد و نمو خشخاش مناسب میباشد . هوای بسیار گرم برای رویش خشخاش مناسب نیست ، زیرا افزایش درجه حرارت باعث تسریع در رشد و نمو خشخاش میشود و گیاه زودتر از زمان معین به ساقه میرود در نتیجه عملکرد به شدت کاهش می یابد . خشخاش در طول رویش احتیاج نسبتا زیادی به تابش نور خورشید دارد . درین زمینه ، تحقیقات نشان میدهد که نور نقش عمده ای در افزایش عملکرد کپسول و مقدار آلکالوییدهای آن دارد .

سنتز آلکالویید های خشخاش ، تحت تاثیر نور و درجه حرارت قرار میگیرد . درجه حرارتهای بالا نیز باعث افزایش آلکالوییدهای خشخاش میشود . آبیاری خشخاش باید با دقت انجام گیرد . زیرا ، آبیاری زیاد و همچنین آبیاری در زمانهای نامناسب ، باعث ابتلای خشخاش به بیماریهای مختلف میشود . گیاهان از بدو رویش تا ساقه دهی به مقادیر متوسطی آب و همچنین درجه حرارت متوسط (12 تا 14 درجه سانتی گراد) نیاز دارند . در این مرحله ، هوای بسیار سرد و بارندگی ( آبیاری ) فراوان و همچنین هوای بسیار گرم و خشک برای گیاهان مناسب نیست و سبب کاهش عملکرد آنها میشود . گیاهان در هنگام گلدهی ( مرحله ی پنجم ) ، به مقادیر کمی آب نیاز دارند . درین مرحله ، آبیاری از نوع بارانی مناسب نیست ، زیرا باعث ریزش گلها و عدم گرده افشانی و در نهایت کاهش عملکرد میشود . در جریان نمو میوه و همچنین رسیدن بذرها ، آب کافی باید در اختیار گیاهان قرار بگیرید . کم آبی ، باعث کوچک شدن میوه و همچنین کاهش عملکرد بذر میشود . هوای گرم و خشک در مرحله ی پنجم ، باعث افزایش تشکیل مرفین میشود و آبیاری زیاد درین مرحله نه تنها سبب کاهش مواد مؤثره ( آلکالوییدهای مختلف ) می گردد ، بلکه گیاهان را به انواع بیماریهای قارچی از جمله سفیدک نیز مبتلا میکند .

خاکهای مناسب برای کشت خشخاش

خاکهای مناسب برای کشت خشخاش ، خاکهایی با بافت متوسط ( شنی _ رسی ) یا خاکهای شنی با مقادیر مناسب مواد و ترکیبات هوموسی میباشند . خاکهای شنی زهکشی شده و غنی از مواد و عناصر غذایی نیز برای کاشت این گیاه مناسبند . خاکهای سنگین رسی ، ماسه های بسیار نرم ( بادی ) و فقیر از عناصر و مواد غذایی و خاکهای اسیدی ، برای کشت خشخاش مناسب نیستند . خاکهایی که سریع خشک میشوند و سله تولید میکنند و خاکهایی که آب بر روی آنها میماند و بصورت غرقاب در می آیند ، برای کاشت این گیاه مناسب نیستند . گیاه خشخاش در طول رویش به مقادیر مناسبی مواد و عناصر غذایی نیاز دارد . طوفان و بادهای شدید برای خشخاش مضرند زیرا ، باعث جابجایی خاک و نیز حرکت بذرها و انتقال آنها به نقاط دیگر میشوند .

« پی اچ » خاک برای خشخاش ، بین 4/9 تا 8/2 مناسب است .

تناوب کاشت

خشخاشها گیاهانی هستند که برای رشد و نمو به زمینهایی که غنی از مواد و عناصر غذایی هستند ، نیاز دارند . زمینهایی که در آنها خشخاش کشت میشود ، باید فاقد علف هرز باشند . خشخاش را تقریبا با هر گیاهی میتوان به تناوب کشت کرد . ولی گیاهانی برای تناوب کشت مناسب ترند که نه تنها باعث افزایش مواد غذایی خاک میشوند ، بلکه مانع گسترش علفهای هرز نیز می گردند . گیاهان یکساله ی متعلق به خانواده ی پروانه آسا که دوره ی رویشی کوتاهی دارند ( زود برداشت میشوند ) و باعث گسترش علفهای هرز نیز نمیشوند ، گیاهان مناسبی برای تناوب کشت با خشخاش هستند . پس از برداشت خشخاش ، بهتر است گیاهان وجینی و گیاهانی مانند چغندر ، سیب زمینی و غلات کشت شوند . کاشت خشخاش پس از گیاهانی که مقدار زیادی ریشه در خاک باقی بگذارند مناسب نیست و در کیفیت و کمیت محصول ، تاثیر منفی میگذارد . چنانچه خشخاش در خاکهای غنی از مواد و عناصر غذایی کاشته شده باشد ، محصول را خیلی زود ( اواخر تیر _ اوایل مرداد ) میتوان برداشت کرد . پس از برداشت خشخاش ، زمین نه تنها از مواد غذایی غنی است ، بلکه از ساختمان مناسبی نیز برخوردار خواهد بود و کشت پاییزه ی گیاهان مورد نظر را میتوان با موفقیت انجام داد . زمینهایی را که از کیفیت مطلوبی برخوردار یستند ، می توان 3 تا 5 سال بصورت آیش نگه داشت ، و خشخاش را پس از آماده شدن زمین در آن کشت کرد .

مواد و عناصر غذایی مورد نیاز

همانطور که ذکر شد خشخاش دوره ی رویشی نسبتا کوتاهی دارد ، ازین رو ، در طول رویش برای افزایش عملکرد و بهبود در کمیت و کیفیت مواد مؤثره ، باید از مواد و عناصر غذایی مناسبی که به آسانی و در مدت زمان کوتاهی که قابل جذب این گیاه باشند ، استفاده نمود . از مهم ترین عناصر مورد نیاز خشخاش که به راحتی بوسیله ی آن جذب میشوند و نیز نقش قابل ملاحظه ای در عملکرد دارند ، میتوان از ازت و فسفر نام برد . تحقیقات نشان میدهد که کودهای پتاسیم تاثیر کمی در عملکرد کپسول دارند . برای تولید 3/5 تن در هکتار پیکر رویشی و 1/2 تن در هکتار کپسول ، گیاهان 102/5 کیلوگرم ازت ، 192 کیلوگرم اکسید فسفر و 114/4 کیلوگرم اکسید پتاس از خاک جذب می کنند و برای تولید هر 100 کیلوگرم بذر خشخاش به 3/2 کیلوگرم ازت ، 1/6 کیلوگرم اکسید فسفر ، 0/72 کیلوگرم اکسید پتاس و 1/8 کیلوگرم کلسیم نیاز دارند .استفاده از کودهای حیوانی نتیجه ی مطلوبی در عملکرد خشخاش دارد . از آنجا که گیاه خشخاش دوره ی رویشی کوتاهی دارد ، در هنگام افزودن کودهای حیوانی باید دقت نمود که برای تجزیه و تبدیل مواد آلی غیر قابل استفاده به مواد معدنی قابل استفاده ی گیاه ، زمان کافی وجود داشته باشد . به همین دلیل ، کودهای کاملا پوسیده که در اوایل پاییز به زمین داده میشود ، تاثیر مثبتی در اقزایش عملکرد خواهد داشت .

آماده سازی خاک

چون خشخاشها بذرهای کوچکی دارند ، آماده کردن زمین زراعی و تهیه ی بستر مناسب برای بذر ، اهمیت بسیاری دارد . چنانچه خشخاش با غلات به تناوب کشت شده باشد ، پس از برداشت آنها بلافاصله باید زمین را برای کشت خشخاش آماده نمود . افزودن کودهای شیمیایی و انجام شخم عمیق در فصل پاییز در زمینهایی که خشخاش اوایل بهار در آن کشت میشود ، ضروری است  . همچنین ، قبل از کاشت باید باقی مانده ی علفهای هرز را وجین کرد .

در فصل بهار نباید از وسایلی استفاده کرد که سبب تبخیر و کاهش رطوبت خاک میگردد ( نظیر شخم عمیق یا نیمه عمیق و … ) درین فصل تنها زمین را باید هموار نمود . چون خاک سطحی که در مجاورت بذر قرار میگیرد باید دارای ذراتی کوچک و متراکم باشد ، قبل از کاشت با استفاده از غلطکی مناسب ، بستر سطحی خاک را متراکم میکنند تا اگر احیانا ذرات خاک فضای زیاد و نامناسبی داشته باشند ، فاصله ی مناسبی بین آنها ایجاد گردد ( اعمال فوق باید تا حدالامکان اوایل بهار انجام گیرد ) .

تاریخ و فواصل کاشت

کاشت و تکثیر خشخاش بوسیله ی بذر انجام میگیرد . حداقل حرارت لازم برای جوانه زدن آن ، 3 تا 4 درجه ی سانتی گراد است . این حرارت در خاک ، به شرایط آب و هوایی ، بافت و وضعیت خاک بستگی دارد . خشخاش در مناطق خیلی سرد ، در بهار و در مناطق معتدل ، در فصل پاییز کشت میشود . بطور کلی ، کشت بهاره ی خشخاش را می توان از اواسط زمستان ( بهمن ) تا اوایل بهار ( فروردین ) انجام داد . معمولا وقتی امکان کار روی زمین وجود داشته باشد ( خاک از حالت انجماد زمستانی خارج شده باشد ) ، می توان کشت بهاره را آغاز نمود . از آنجا که گیاهان به سرما حساس نیستند ، توصیه میشود کشت بهاره ی خشخاش تا حد ممکن خیلی زود شروع شود . چنانچه هوای مناطقی که خشخاش در آنها کشت شده بسیار سرد باشد ، بذر ها رشد نمیکنند ، ولی از نظر فیزیولوژیکی کاملا سالم بوده و از قوه ی رویشی مناسبی برخوردار خواهند بود . با مساعد شدن هوا ، جوانه زنی و رویش آنها آغاز میشود . زمان مناسب برای کشت پاییزه ، اوایل پاییز ( اوایل مهر تا اوایل آبان ) میباشد . درین صورت ، گیاهان تا مرحله ی 4 تا 6 برگی به رشد خود ادامه میدهند . پس از پشت سر گذاشتن سرمای زمستان ، از اوایل بهار رویش آنها شروع میشود . تحقیقات نشان میدهد ماده ی مؤثره ( آلکالویید ) گیاهانی که فصل پاییز کشت شده اند ، کمیت و کیفیت مناسب تری خواهد داشت . کاشت متراکم گیاهان در فصل پاییز مناسب است ، زیرا  سبب افزایش مقاومت آنها به سرما خواهد شد ، و سرما زیان کمتری به محصول وارد خواهد آورد . بذرها در ردیف هایی به فاصله ی 35 تا 40 سانتی متری کشت میشود . فصل بهار ( اواخر فروردین _ اوایل اردیبهشت ) گیاهان را باید _ در صورت نیاز _ در طول ردیف ها تنک نمود .

تعداد مناسب گیاه در هر متر مربع متفاوت است و به شرایط آب و هوایی و بافت خاک بستگی دارد . بطور متوسط ، 30 تا 40 بوته در هر متر مربع و تراکم 300 تا 400 هزار بوته در هر هکتار ، مناسب است .

روش کاشت

برای کشت خشخاش از روشهای متعددی استفاده میشود که مهم ترین آنها عبارتند از :

1.کاشت متراکم : درین روش ، بذر ها را در ردیف های مورد نظر بطور متراکم میکارند . پس از رویش و چند برگی شدن ، گیاهان را در طول ردیف به تعداد مورد نظر تنک میکنند . از آنجا که این روش کار زیادی را می طلبد ، کمتر مورد استفاده قرار میگیرد ( مگر در سطوح کوچک کشت ) . بذر مورد نیاز برای هر هکتار ، 3 تا 3/5 کیلوگرم با کیفیت مطلوب میباشد .

2.استفاده از اشعه : استفاده از اشعه در اکثر کشورها رایج است . یذرهایی که تحت تاثیر اشعه قرار گرفته اند ، با بذرهای سالم و پرتو نگاری نشده ( به نسبت یک پنچم بذر سالم و چهارپنجم بذر پرتو نگاری شده ) ، مخلوط و سپس در طول ردیف ها کاشته میشوند . درین حالت تمام بذر ها جوانه میزنند ( بذرها وقتی بصورت متراکم کاشته شوند ، سبب تسریع در جوانه زنی یکدیگر میشوند ) . بذر هایی که تحت تاثیر اشعه قرار گرفته اند ، پس از رویش ش میشوند و رشد و نمو بذرهای پرتو نگاری نشده همچنان ادامه می یابد . درین حالت ، بدون اینکه احتیاجی به تنک کردن باشد ، گیاهان از تراکم مناسب و مطلوبی برخوردار خواهند شد . این روش ، در مقایسه با روش قبلی ( کاشت متراکم ) ، حدود 50 تا 80 درصد کار کمتری را میطلبد . مقدار بذر مورد نیاز برای هر هکتار ، 3 تا 3/5 کیلوگرم است ( اعم از پرتو نگاری شده یا سالم ) .

3. بذرهای مخلوط : مخلوط کردن بذرهای خشخاش با بذرهای بو داده شده خشخاش و یا ترکیب با سایر مواد دیگر نظیر شن ریزه و غیره روش دیگری است که برای کاشت خشخاش استفاده میشود . اگرچه این روش را در بعضی از کشورها بکار میبرند ، ولی روش منسبی نیست و کمتر مورد استفاده قرار میگیرد . زیرا ، همانطور که گفته شد ، بذرها هنگام جوانه زنی به یکدیگر کمک میکنند و باعث رویش یکدیگر میشوند . درحالیکه ، در روش مخلوط این امتیاز وجود ندارد ، فقط درصدی از آنها رویش مینمایند . بذر مورد نیاز برای هر هکتار 1/5 تا 2 کیلوگرم است .

4.روش دراژه : چون خشخاش بذرهای بسیار کوچکی دارد و نمیتوان آنها را بصورت تک تک و در فواصل معین کشت نمود ، آنها را بصورت دراژه درآورده ( چند بذر که با ماده ی مناسبی بهم چسبیده باشند ) ، سپس آنها را بصورت تک تک و در فواصل معین کشت مینمایند . درین روش ، مقدار بذر مورد نیاز برای هر هکتار زمین ، 8 تا 10 کیلوگرم است . عمق بذر خشخاش در موقع کاشت متفاوت است و به نوع خاک و شرایط آب و هوایی محل رویش بستگی دارد ( بین 1 تا 1/5 سانتی متر ) . کاشت بذر در اعماق بیشتر مناسب نیست ، زیرا قادر به سبز شدن و بیرون آمدن از خاک نخواهد بود ، یا در صورت رویش از رشد و نمو یکسانی برخوردار نخواهند شد .  

مراقبت و نگهداری

مراقبت از خشخاش ، قبل از کاشت گیاه آغاز میشود . پس از برداشت گیاهانی که با خشخاش به تناوب کشت شده اند ، زمین را باید آماده نمود . برای کاشت باید از بذرهایی استفاده کرد که کاملا سالم بوده و عاری از هرگونه قارچ یا عامل بیماری زای دیگر باشند . ازین رو ، قبل از کاشت ، باید بذرها را با موادی نظیر تی . ام . تی . دی یا فالیزان و یا ویتاواکس ( به مقدار 2 تا 3 گرم بر کیلوگرم ) تیمار نمود . همچنین ، زمین مورد نظر را قبل از کاشت بذرها باید برضد آفات مضر ( نظیر لار و حشرات ، بعضی از کرمها و آبدوزک ) ضدعفونی کرد . از مواد مناسبی که برای ضدعفونی خاکها بکار میروند ، میتوان از بازودین ، فورادان 10 گ و سوین به مقدار 15 تا 20 کیلوگرم در هکتار بصورت طعمه یا محلول پاشی استفاده نمود ( پس از استفاده ازین مواد ، خاک را باید برگردان کرد ) . پس از تنک کردن گیاهان در طول ردیف ها نیز میتوان از فورادان 10 گ برای ضدعفونی کردن خاک استفاده کرد . مبارزه با علفهای هرز در طول رویش گیاهان ضروری است و در کمیت و کیفیت محصول نقش مؤثری دارد . از علف کشهای مناسب ، میتوان از دیکوران به مقدار 1/5 تا 1/7 کیلوگرم در هکتار ، نام برد . زمان مناسب برای استفاده از این علف کش ، قبل از کاشت یا پس از کاشت و قبل از رویش بذر میپاشند . چنانچه ازین علف کش با تاخیر ( هنگام رویش گیاه ) استفاده شود ، باعث خشک شدن گیاهان میشود . چنانچه قبل از کاشت بذرها ازین علف کش استفاده شود ، تاثیر آن تا 4 تا 6 هفته باقی میماند و زمین فاقد هرگونه علف هرز خواهد بود .

برای مبارزه با علفهای هرز ، میتوان از علف کشهای انتخابی مناسب نیز استفاده کرد . دیکوران از علف کشهای انتخابی است که به مقدار 2 کیلوگرم در هکتار مورد استفاده قرار میگیرد . زمان مناسب برای استفاده از آن ، هنگامی است گه گیاهان در مرحله ی 8 تا 10 برگی باشند . ازین علف کش میتوان 2 بار تا برداشت محصول استفاده کرد . درین صورت ، زمین عاری از هرگونه علف هرز میشود . اگر از روش اشعه برای کاشت استفاده شده باشد ، بکار بردن علف کش دیکوران مناسب نیست و بجای آن باید قبل از کاشت یا پس از کاشت و قبل از رویش بذر ، از علف کش مزوتوکس به مقدار 7 تا 10 کیلوگرم در هکتار استفاده کرد . از علف کشهای انتخابی دیگری که میتوان در مرحله ی 2 تا 4 برگی گیاهان استفاده نمود ، می توان از رگلون 8 درصد نام برد . چنانچه پس از استفاده از علف کش ها بعضی علفهای هرز در زمین باقی بمانند ، باید برای از میان برداشتن آنها از روشهای مکانیکی استفاده کرد . برگردان کردن خاک نه تنها باعث ازبین رفتن باقیمانده ی علف های هرز میشود ، بلکه سبب تسریع در تهویه ی خاک شده و رشد و نمو گیاهان را سرعت میبخشد . تا قبل از به ساقه رفتن گیاهان ، چندبار میتوان عمل برگردان کردن خاک را انجام داد . اگر کشت خشخاش با استفاده از روش اشعه انجام شده باشد ، گیاهان به تنک کردن نیاز ندارند و در فواصل مناسبی از یکدیگر در طول ردیف ها رشد میکنند . ولی چنانچه از روش کشت متراکم استفاده شده باشد ، باید آنها را در طول ردیف ها تنک کرد

در اینصورت ، فاصله ی دو بوته از یکدیگر ، 2 تا 6 سانتی متر باشد . گیاهان را باید در مرحله ی 4 تا 6 برگی تنک کرد . چنانچه عمل تنک کردن با تاخیر انجام شود ، نه تنها این عمل با مشکل مواجه خواهد شد ، بلکه میزان محصول نیز به نحو چشمگیری کاهش می یابد . معمولا عمل تنک کردن را با دست یا ماشین های مخصوص انجام میدهند ، و چون این عمل بسیار وقت گیر است ، اخیرا از مواد شیمیایی ( علف کش ها ) برای تنک کردن گیاهان خشخاش استفاده میشود . این روش با استفاده از ماشین های مخصوص علف کشها صورت میگیرد . یک درصد گراماکسون را در تانکرهای مخصوص میریزند و در جهت عمود بر ردیف ها به طول 14 تا 15 سانتی متر ، بر روی گیاهان محلول پاشی میکنند . درین بین ، فاصله ای به طول 5 تا 6 سانتی متر تحت تاثیر علف کش قرار نمیگیرد . گیاهانی که در طول این ردیف ها به این علف کش آلوده شده اند ( به طول 14 تا 15 سانتی متر ) خشک میشوند . در حالیکه گیاهان قسمتهای دیگر (  به طول 5 تا 6 سانتی متر که تحت تاثیر این ماده قرار نگرفته اند ) سالم مانده و به رشد خود ادامه میدهند . بدین ترتیب ، گیاهان در طول ردیف تنک میشوند به هر حال ، پس از تنک کردن  ( اعم از مکانیکی و شیمیایی ) ، تعداد مطلوب گیاه در هر هکتار 300 تا 400 هزار بوته است . چنانچه گیاهان تراکم کمتری داشته باشند ، رشد و نمو آنها بهتر و عملکرد گرز ها نیز بیشتر خواهد بود . البته ، در مقیاس وسیع کشت مقدار عملکرد کاهش خواهد یافت . گیاهان در طول رویش ممکن است مورد حمله ی تعدادی از آفات و عوامل بیماریزا قرار گیرند و آسیب زیادی به محصول وارد شود . مهم ترین بیماریهای قارچی ، میتوان از سفیدک ( جنس پرونوسپورا ) نام برد .

برای دفع این قارچ ، میتوان از محلول مناسب ضد قارچ نظیر سوپر کوپروزان 5 درصد یا محلول زینب به مقدار 1/5 تا 2 کیلوگرم در هکتار استفاده نمود . از بیماریهای دیگر خشخاش ، میتوان بیماریهای مخصوص گرز ( سیاهک گرز خشخاش ) را ذکر نمود . وقتی گیاهان به این بیماری مبتلا شوند ، گرزهای کوچک و تغییر رنگ یافته بوجود می آیند . کاشت بذرها در زمان مناسب بطور فاحشی سبب کاهش احتمال بیماری میگردد . چنانچه خشخاش زودتر کشت شود ، گیاهان به این بیماری مبتلا نخواهند شد . برای مبارزه با آفات مربوط به گرز ، میتوان از محلول وفاتوکس یا دیتریفون به مقدار 20 تا 25 کیلوگرم در هکتار و قبل از گلدهی استفاده کرد . در مرحله ی گلدهی همراه با این سموم ، میتوان از محلول های مصون کننده ی زنبورهای عسل نیز استفاده کرد . شته ها از آفات دیگر این گیاه ( متعلق به زیر خانواده ی آیدینه جنس آفیس ) میباشند . این شته ها با تغذیه از شیره ی گیاه ، علاوه بر تضعیف گیاه ، باعث بد شکلی در اندام ها و ترشح مقدار زیادی عسلک و همچنین سبب انتقال بیماریهای قارچی و ویروسی میشوند . از محلول های وفاتوکس یا پریمور قبل یا بعد از مرحله ی گلدهی ، میتوان بر ضد شته ها استفتده کرد .

برداشت محصول

میوه ها در اواخر تیر تا اوایل مرداد میرسند و آماده ی برداشت میشوند . پس از رسیدن میوه ها ، وقتی آنها را تکان میدهیم صدای برخورد بذرها به دیواره های میوه به گوش میرسد . محصول هنگامی برداشت میشود که هوا خشک و رطوبت حاصل از شبنم صبحگاهی روی گیاهان خشک شده باشد . اگر کشت در مقیاس کوچک انجام گرفته باشد ، میتوان با دست آنها را برداشت کرد . درین حالت ، میوه همراه با ساقه به طول 8 تا 10 سانتی متر از گیاه جدا میشود . سپس با شکستن میوه ، بذرها را از داخل آن خارج میکنند . چنانچه گیاهان در مقیاس وسیع کشت شده باشند ، برداشت محصول با دست امکان پذیر نیست و این کار حتما باید با استفاده از وسایل مکانیکی انجام گیرد . برداشت محصول میتواند در یک مرحله یا در دو مرحله صورت پذیرد :

برداشت محصول در یک مرحله : کپسول را باماشینهای جمع آوری غلات از ناحیه ی 10 تا 20 سانتی متری ساقه زیر میوه برداشت میکنند . این روش مناسب نیست ، زیرا نه تنها باعث شکسته شدن کپسول و له شدن بذرها میشود ، بلکه معمولا گرزها همراه با مقدار بیشتری از ساقه جدا میشوند که تاثیر نا مطلوبی در کیفیت مواد مؤثره ( آلکالویید ها ) میگذارد . چون له و شکسته شدن بذر ها تاثیر نامطلوبی بر روغن آنها دارد و سبب بد مزه (تند ) شدن آنها میشود و از طرفی برداشت محصول در یک مرحله سبب مخلوط شدن پوست میوه ها با بذر میگردد ، برداشت محصول در یک مرحله مناسب نیست.

برداشت محصول در دو مرحله : در مرحله ی اول ، میوه را از فاصله ی ده سانتی متری زیر آن برداشت میکنند ، در مرحله ی دوم آنها را شکسته و بذرها را خارج میکنند ( همواره از دستگاههای مخصوص استفاده میشود ) مزایای این روش عبارت است از : عدم شکسته شدن بذرها و در نتیجه عدم تاثیر نامطلوب در روغن ، و جدا شدن گرز همراه با 10 سانتی متر از ساقه ی زیر آن که هنگام استخراج ماده ی مؤثره ، تاثیر نامطلوبی روی آلکالویید نخواهند داشت . پس از برداشت باید مراقب بود که کپسول ها تحت تاثیر رطوبت محیط قرار نگیرند . به هر حال ، پس از برداشت کپسولها و جدا کردن بذرها ، سایر قسمتهای نامناسب و احیانا ععلفهای هرز آن را جدا میکنند . پس از برداشت ، کپسولها را خشک میکنند . برای این کار میتوان از خشک کن های الکتریکی فضای آزاد یا از اتاقهای مخصوص خشک کن استفاده نمود . درین صورت ، آنها را با ضخامت کمی روی هم پهن و خشک میکنند . رطوبت مجاز در بذرها 9 درصد و در کپسول 10 تا 12 درصد است . پس از خشک شدن ، آنها را بسته بندی و در مناطق کاملا خشک و خنک نگهداری میکنند . مقدار محصول متفاوت است و به اوضاع اقلیمی محل رویش گیاه بستگی دارد . مقدار بذر تولید شده ، 9 درصد تا 2/2 تن در هکتار و عملکرد گرز ( وزن خشک ) ، 0/6 تا 2 تن در هکتار است .

جمع آوری بذر

اگرچه خشخاش گیاهی است خودگشن ( انتقال دانه ی گرده بر مادگی بدون عامل خارجی صورت میگیرد ) ، ولی حشرات نقش مهمی در انتقال دانه ی گرده دارند . چنانچه خشخاشهایی از گونه ها یا واریته های نامطلوب در بین گیاهان مورد نظر رویش کرده باشند ، باید بسرعت از محیط مزرعه خارج شوند . بذرهایی برای جمع آوری مناسبند که حشرات در گرده افشانی آنها نقشی نداشته باشند . ازین رو ، باید هنگام جمع آوری بذر به این نکته توجه نمود که تا فاصله ی 500 متری از گیاهان مورد نظر ، گیاهان دیگری از گونه های دیگر یا واریته های نامطلوب کشت نشده باشند . هنگام گلدهی خشخاش ها در مزرعه ، میتوان از روی رنگ گل آنها « پایه های ناخوانده » را مشخص کرد . همچنین ، تفاوت شکل و اندازه ی کپسول در گونه ها و واریته های مختلف ، از راههای تشخیص گونه های خشخاش است . هنگام برداشت بذرها باید دقت نمود که بذر گیاهان سمی نظیر بذرالبنج ، تاتوره و شوکران کبیر با بذر خشخاش مخلوط نشود .

مقالات مرتبط

روغن خشخاش : فواید بی نظیر دارویی و درمانی روغن خشخاش

همه چیز در مورد خشخاش(تریاک)

خواص دارویی گياه خشخاش

نام علمی : Rutae herba

تیره ی سداب : Rutaceae

گیاهشناسی

سداب در نواحی جنوبی مدیترانه گسترش زیادی دارد . این منطقه منشا اصلی سداب محسوب میشود . این گیاه در جنوب و شمال اروپا و شمال آفریقا نیز رویش دارد . سداب گیاهی است چندساله که در خاکهای شنی حاوی مقادیر مناسب کربنات کلسیم کشت میشود . ریشه ی آن قوی ، به رنگ قهوه ای روشن و دارای انشعابهای متعددی است که به طرف اعماق زمین رشد میکند . ارتفاع گیاه باتوجه به شرایط محل رویش متفاوت بوده و بین 50 تا 100 سانتی متر است . پای ساقه ها چوبی است ( در گیاهان چندساله کاملا مشخص است ) . شاخه های جوان انبوه و متراکم و رنگ آنها ، تقریبا شبیه به رنگ برگها (سبز تیره ) میباشد .

برگهای این گیاه دارای بریدگیهای نسبتا عمیق و کم و بیش بیضی شکل است و نسبت به یکدیگر بصورت متناوب قرار میگیرند . گلها نامنظم ، به رنگ زرد و با کلاله ی ساده اند . میوه ی چند برچه ی چند کپسولی و دارای 3 تا 5 خانه است و در سطح کپسول برجستگیهای دایره ای شکل دیده میشود . بذر ها لوبیایی شکل و رنگ آنها قهوه ای تیره یا سیاه است . وزن هزار دانه 2/5 تا 2/19 گرم است . بذر های سداب ، 2 تا 3 سال قوه ی رویشی مناسبی دارند . رویش آنها در درجه ی حرارت 12 تا 15 درجه ی سانتی گراد بخوبی انجام میگیرد . پس از 17 تا 26 روز همه ی بذرها سبز میشوند . رشد گیاه در سال اول رویش بسیار کند و اهسته است و گیاه به گل نمینشیند در حالیکه در سالهای بعد رشد سریع و مناسبی خواهد داشت . در سال دوم در بهار (اوایل فروردین) رویش گیاه آغاز میشود و اولین گلها اواخر اردیبهشت و همه ی گلها اواخر مرداد پدیدار میشوند . میوه ها از اوایل مرداد بتدریج میرسند .

مواد موثره

برگها دارای 0/1 تا 0/9 درصد « کومارین » و « فورانو کومارین » میباشند ( که جزء ترکیبات فلنیک هستند ، مثل «پزورالن » و « برگاپتن » ) . گیاه بوی تند و تقریبا نامطبوعی دارد که ناشی از وجود اسانس است اسانس پس از ترشح ، در مجاری مخصوص انباشته میشود . مقدار اسانس بین 0/3 تا 0/7 درصد است . خصوصیات فیزیکی اسانس ، برحسب شرایط محل رویش متفاوت است . مهمترین ترکیبات اسانس  « متیل هپتیل کتون » ( 20 تا 70 درصد ) ، « متیل_ان _اکتیل کتون » و « متیل نونیل کتون » میباشند . پیکر این گیاه همچنین حاوی 0/2 درصد « کینولین » ، « فورانو کینولین » و « اکریدون » می باشد که از الکالوییدهای سمی و مرگ آور شمرده میشوند .

خواص دارویی

پیکر رویشی و برگهای این گیاه خاصیت دارویی دارند . امروزه از مواد مؤثره ی این گیاه برای کاهش فشار خون و تقویت مویرگها ونیز کاهش قابلیت نفوذ مویرگها استفاده میشود . سداب برای مداوای بیماریهای صفراوی هم به کار می رود . از مواد مؤثره ی این گیاه ، داروهایی در صنایع نوین داروسازی ساخته شده و به بازار عرضه می گردد . مهمترین آنها عبارتند از : «روتوزید» ، «روتاسکوربین» و «روتوفیلین» . چنانچه «روتین» حاصل از سداب با مقادیر مناسبی ویتامین «ک» ترکیب شود ، خاصیت قوی ضد خونریزی خواهد داشت .

نیازهای اکولوژیکی

سداب در طول رویش ، به هوای گرم و تابش آفتاب نیاز دارد . هوای سرد ، آب فراوان و سایه ، از سرعت رشد آن میکاهند . درجه حرارت مناسب برای رویش بذر ، 12 تا 15 درجه سانتی گراد است . دمای زیاد و نور کافی برای کشت سداب مناسب است و تاثیر مثبت در میزان مواد مؤثره ی آن دارد . ازین رو ، بهتر است این گیاه در دامنه های جنوبی تپه ها کشت شود . عناصر و مواد غذایی مناسب و وجود ترکیبات کلسیم در خاک و همچنین آبیاری منظم ، نقش عمده ای در افزایش عملکرد ( اعم از پیکر رویشی و مواد مؤثره ) دارد .

تناوب کشت

سداب 5 تا 6 سال عمر دارد . از این رو ، باید مکانی رو برای کاشت آن انتخاب کرد که بتواند نیازهای خود را برای مدت مذکور رفع کند . تناوب کاشت صحیح برای این گیاه اهمیت خاصی دارد . محل رویش سداب باید عاری از علف هرز باشد . غلات و گیاهان وجینی برای تناوب کاشت با سداب ، مناسب میباشند . از آنجا که ریشه ی سداب گسترش زیادی دارد ، تاثیر نا مطلوبی در رشد و نمو گیاهانی نظیر غلات و گیاهان وجینی که ریشه ی کم عمقی دارند ، بر جای نمی گذارد .

عناصر و مواد غذایی مورد نیاز

سداب در طول رویش ، بمنظور بهبود در رشد و افزایش مواد مؤثره ، به عناصر و مواد غذایی مناسب نیاز دارد . در فصل پاییز افزودن 15 تا20 تن در هکتار کودهای حیوانی کاملا پوسیده به زمینهایی که این گیاه در آنها کشت میشود ، نقش عمده ای در افزایش عملکرد دارد . مقدار کود شیمیایی لازم برای سداب ، 50 تا 60 کیلوگرم در هکتار اکسید پتاس میباشد . کود ها را پس از تسطیح زمین بر سطح خاک پاشیده و با دیسک تا عمق 15 تا 20 سانتی متر مخلوط میکنند . هرسال مواد و عناصر غذایی مورد نیاز را به خاک می افزایند تا عملکرد افزایش یابد ، ازین رو ، از سال دوم در پاییز 30 تا 40 کیلوگرم در هکتار اکسید فسفر و 20 تا 35 کیلوگرم در هکتار اکسید پتاس ، و اوایل بهار قبل از اینکه شاخه های جدید ظاهر شوند . 40 تا 50 کیلوگرم در هکتار ازت به خاک اضافه میشود . هرسال پس از اولین برداشت ، با توجه به شرایط خاک و مواد و عناصر غذایی آن ، مقداری کود ازت به زمین داده میشود .

آماده سازی خاک

چون سداب گیاهی است چندساله ، قبل از کاشت باید زمین را کاملا آماده نمود . موفقیت در کاشت این گیاه ، به آماده ساختن زمین بستگی دارد . در اولین فرصت پس از برداشت محصول ، قبل و تا اوایل پاییز پس از افزودن کودهای حیوانی کاملا پوسیده ، زمین را شخم متوسطی می زنند . سپس کودپاشی نموده ، پس از خرد کردن کلوخه ها زمین را با دیسک تسطیح میکنند . برای کشت سداب ، بستر خاک را اواخر زمستان آماده میکنند . کنترل علفهای هرز قبل از کاشت و نیز تهیه ی بستر عاری از علفهای هرز ، ضرورت دارد .

روش کاشت

کاشت وتکثیر سداب بوسیله ی بذر صورت میگیرد و روش آن به شرایط آب و هوای منطقه بستگی دارد و معمولا به دو روش «مستقیم» و «غیر مستقیم» انجام میگیرد .

کشت مستقیم : کشت سداب در سطوح کم همواره بطور مستقیم صورت میگیرد . درین روش ، بذرها بصورت ردیفی و در فواصل مناسب کشت میشوند . بلافاصله پس از کاشت  ، آبیاری مناسب بمنظور رویش یکسان بذرها ضروری است .

کشت غیرمستقیم : از این روش در مقیاس وسیع کشت استفاده میشود . بذرهای سداب را در زمان مناسب در خزانه ی هوای آزاد که بستر آن به همین منظور آماده شده ( خاک سطحی نرم و حاوی مقادیر مناسبی ترکیبات هوموسی است ) ، کشت مینمایند . آبیاری منظم و وجین علفهای هرز ، نقش عمده ای در رشد نشاء ها دارد . پس از آنکه ارتفاع نشاءها به 20 تا 25 سانتی متر رسید . آنها را به زمین اصلی که قبلا آبیاری شده و خاک مرطوبی نیز دارد ، با رعایت فواصل ، منتقل میکنند . پس از انتقال تمام نشاءها به زمین اصلی ، باید آنها را آبیاری نمود .

مراقبت و نگهداری

در سال اول ، رویش گیاهان کند است ، به همین دلیل علفهای هرز میتوانند بدون رقابت و به سرعت توسعه یابند ، لذا کنترل علفهای هرز قبل از کاشت و نیز تهیه ی بستر عاری از علف هرز ضرورت دارد . در طول رویش سداب ، باید با علفهای هرز گیاهان بطور منظم مبارزه کرد . از علف کشهای انتخابی سداب ، میتوان از هونگازین نام برد . از سال دوم ، اوایل بهار ، قبل از رویش مجدد گیاهان ، میتوان از این علف کش استفاده کرد . تحقیقات نشان میدهد که مبارزه ی شیمیایی با علفهای هرز ، به تنهایی نتیجه ی مطلوبی ندارد و جمع آوری از طریق مکانیکی ( بوسیله ی کولتیواتور ) نتیجه ی بهتری در برخواهد داشت . اگر بارندگی کم باشد و مقدار رطوبت خاک رو به نقصان رود ، بلافاصله باید گیاهان را آبیاری کرد . تاخیر ممکن است باعث بروز صدمات جبران ناپذیری به محصول گردد . سداب گیاهی مقاوم است و به عوامل بیماریزای قارچی ، باکتریایی و یا ویروسی کمتر آلوده میشود . همچنین از آنجا که 2 یا 3 مرتبه در سال میتوان محصول سداب را برداشت کرد ، کاشت آن مقرون به صرفه است .

برداشت محصول

این گیاه از سال اول رویش حاوی مواد مؤثره ی دارویی است که مقدارش با شروع گلدهی به حداکثر میرسد . ازین رو ، بهتر است برداشت محصول درین مرحله انجام گیرد . پس از برداشت پیکر رویشی ، مجددا گیاه شاخه ها و برگهای جدید تولید میکند . اگر زمین و خاک و سایر شرایط اقلیمی مطلوب باشد ، گیاهان دوباره گل میدهند ، بطوریکه قبل از فصل سرما ، یعنی در اوایل پاییز (مهر_آبان ) میتوان دوباره محصول را برداشت کرد . ( معمولا از سال دوم به بعد میتوان محصول را برای 2 یا 3 بار برداشت کرد . ) گیاهان هنگام برداشت ، باید از فاصله ی 12 تا 15 سانتی متری سطح زمین چیده شوند . در سطوح کوچک ، محصول با داس برداشت میشود ؛ در حالیکه در مقیاس وسیع کشت باید از ماشینهای مخصوص برداشت استفاده کرد . اگر گیاهان در تابستان برداشت شوند ، باید مدت کمی روی زمین بمانند تا از میزان رطوبت آنها کاسته شود . چنانچه این عمل در پاییز صورت گیرد ، نیازی به این کار نیست و آنها را باید بلافاصله به خشک کن منتقل کرد .

گفتنی است عمل انتقال و شستشوی گیاهان باید با دستگاه انجام گیرد . اگر این اعمال با دست صورت بگیرد ، کارگران باید از دستکش ، روپوش و ماسکهای مخصوص استفاده کنند . زیرا تماس گیاهان با دست ، بخصوص در هوای آفتابی به علت وجود آلکالوییدهای سمی و خطرناک ، مسمومیتهای شدید یا حساسیتهای شدید پوستی ایجاد می کند . پس از اتمام کار ، کارگران حتما باید حمام کرده و بدن خود را با آب و صابون بشویند . مقدار محصول سداب ( اندامهای هوایی خشک ) ، بین 3/5 تا 4 تن در هکتار است . نسبت محصول تازه به خشک 5 به 1 است .

مقالات مرتبط

۵ خاصیت شگفت انگیز روغن سداب

نام علمی:

Thymus vulgaris

تیره ی نعناع:

Lamiaceae

گیاهشناسی

آویشن گیاهی خشبی و چندساله است . منشا آن نواحی مدیترانه گزارش شده و در جنوب اروپا در سطوح وسیعی می روید . این گیاه در مناطق نیمه خشک زلاندنو مناطق وسیعی را بوجود میاورد.

ریشه مستقیم ، کم و بیش چوبی و انشعابهای فراوانی دارد . ساقه مستقیم و چهار گوش و ارتفاع آن متفاوت است و به شرایط اقلیمی محل رویش بستگی دارد و بین 20 تا 50 سانتی متر میباشد.پای ساقه چوبی است ، درحالیکه در قسمتهای فوقانی آن سبز رنگ است و انشعابهای فراوانی دارد . با گذشت سن گیاه ، بر تعداد انشعابهای ساقه اضافه میشود و گیاه بسیار انبوه و پرپشت دیده میشود.

برگها کوچک ، متقابل و کم و بیش نیزه ای شکل و بدون نوک و بدون دمبرگ هستند . برگها پوشیده از کرکهای خاکستری رنگ و حاوی اسانس اند . گلها کوچک ، نر ماده و به رنگهای سفید و صورتی یا ارغوانی مشاهده میشوند ، گلها به صورت مجتمع در قسمت فوقانی ساقه هایی که از بغل برگها خارج میشوند ، روی چرخه هایی مجتمع پدیدار میشوند . کاسه ی گل دارای دو لبه ی کاملا مشخص است . لبه ی بالایی دارای سه دندانه ی کوتاه و نسبتا پهن و لبه ی پایینی از دو دندانه ی بلند و باریک کاملا مشخص تشکیل شده است . کاسه ی گل پوشیده از کرکهای  غده ای حاوی اسانس است . گلها از سال دوم رویش اواسط اردیبهشت ظاهر میشوند.

میوه فندقه به رنگ قهوه ای تیره و طول آن یک میلی متر است . داخل چهار بذر به رنگ قهوه ای تیره وجود دارد . بذر آویشن بسیار ریز است . وزن هزار دانه 0/5 تا 0/28 گرم است.

اسانس آویشن

پیکر رویشی آویشن از بوی مطبوعی برخوردار است که ناشی از وجود اسانس میباشد . اسانس در کرکهای غده ای ساخته و ذخیره میشود.اندامهاب هوایی این گیاه (غیر از ساقه های چوبی) حاوی اسانس هستند . مقدار اسانس در شرایط اقلیمی مختلف متفاوت و بین 1 تا 2/5 درصد است . در پیکر رویشی آویشن غیر از اسانس ترکیباتی مانند تانن (8 تا 10 درصد) ، فلاونوِيید ، ساپونین و مواد تلخ وجود دارد. اسانس آویشن ماده ای زرد رنگ ، سبکتر از آب ، معطر ، قوی و تند مزه است . تاکنون 38 ترکیب در اسانس این گیاه شناسایی شده است . مهمترین ترکیبات اسانس آویشن باغی یک ترکیب فنولی به نام تیمول است ، مقدار این ماده به شدت به شرایط اقلیمی محل رویش و نوع گیاه بستگی داشته و بین 20 تا 55 درصد است . از ترکیبات دیگر اسانس میتوان از کارواکرول ، پاراسیمول ، لینالول ، سینئول و … نام برد .

فواید روغن آویشن

فواید استفاده از روغن آویشن

با توجه به خواص روغن آویشن نظیر انتی باکتریال، ضد اسپاسم، ضد درد، ادرارآور و ارامشی، می‌توان گستره وسیعی از کاربردها را برای آن در نظر گرفت.

از خواص روغن آویشن می‌توان برای کمک به تسکین و درمان مشکلاتی مانند نقرس، آرتریت، بهبود زخم‌ها، بهیود محل گزش حشرات، مشکلات قاعدگی و یائسگی، تهوع و خستگی و مشکلات تنفسی ایجاد شده در بیماری سرماخوردگی و حتی افسردگی استفاده نمود.از خواص روغن آویشن می‌توان برای تحریک ذهن، تقویت حافظه تمرکز و آرام کردن اعصاب استفاده کرد.

مراقبت از مو با روغن آویشن

استفاده از این روغن به جلوگیری از ریزش مو کمک می‌کند. این روغن را می‌توانید به شامپو و سایر محصولات مراقبت از موی خود اضافه کنید.

مراقبت از پوست با روغن آویشن

خواص روغن آویشن از پیری پوست جلوگیری کرده و به کاهش چین و چروک پوست می‌پردازد. همچنین به دلیل خواص آنتی باکتریال در کاهش آکنه موثر است.

مراقبت از دهان و دندان با روغن آویشن

با داشتن خواص آنتی باکتریال و ضد عفونت از ترکیب این روغن و آب می‌توان به عنوان دهانشویه استفاده نمود.

حشره کش

از خواص روغن اویشن می‌توان برای از بین بردن انگل‌ها و حشرات ریزی مانند پشه، کک، شپش استفاده کرد.آویشن بیش از ۳۰۰ گونه مختلف دارد که دارای ظاهری مشابه اما ترکیبات شیمیایی متفاوت هستند و هرکدام خواص درمانی خاصی دارند.

این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که گیاه در محیط‌های مختلف، اقلیم و آب و هوا و خاک متفاوت رشد می‌کنند. بسته به نحوه واکنش‌های شیمیایی هنگام تهیه روغن می‌توان ۸ نوع روغن باساختار شیمیایی متفاوت استخراج کرد.

همانطور که قبلا نیز گفته شد روغن اویشن یک عامل موثر طبیعی برای مبارزه علیه گونه‌های مختلف باکتریایی است و از آن می‌توان به عنوان جایگزینی مناسب و کارآمد برای آنتی بیوتک‌ها در مبارزه با باکتری‌ها استفاده کرد.

طی یک تحقیق در میان روغن‌های ضروری مورد آزمایش، روغن دارچین و روغن اویشن موفق‌ترین روغن گیاهی در برابر انواع مختلف باکتری استافیلوکوکوس، از جمله MRSA بود.

محققان بر این باوردند که ااستفاده از روغن‌های گیاهی می تواند به کاهش استفاده از آنتی بیوتیک و به حداقل رساندن تشکیل گونه‌ های جدیدی از میکرو ارگانیسم‌های مقاوم در برابر آنتی بیوتیک کمک کرد.

خواص روغن آویشن می‌تواند به عنوان یک عامل ضدعفونی کننده برای محصولات غذایی به کار رود. محققان میکروب شناسی ترکیبات تیمول و کارواکرول موجود در این روغن را در داشتن خواص ضدعفونی کننده و ضد میکروبی موثر می‌دانند.

این روغن از فساد مواد غذایی جلوگیری کرده و در برابر انواع باکتری‌های موجود در مواد غذایی فاسد مانند سالمونلا، انتروکوک و اشرشیا مقاومت می‌کند.

روغن آویشن همچنین دارای خواص ضد التهابی است و توانایی مهار آنزیم‌هایی که باعث التهاب می‌شوند را داراست و از همان شیوه آنتی اکسیدان‌ها برای انجام این کار استفاده می‌نماید.

آیا روغن آویشن ضرر ندارد؟

روغن اویشن نباید به طور مستقیم بر روی پوست استفاده شود، زیرا ممکن است باعث حساسیت شود. ابتدا باید با یک روغن دیگری مانند روغن زیتون یا روغن بادام رقیق شود.

پیش از استفاده روی بخش کوچکی از پوست امتحان کنید و در صورت نداشتن آلرژی در دیگر مناطق بدن نیز از آن استفاده کنید.روغن آویشن نباید به صورت داخلی نیز استفاده شود و ممکن است باعث تهوع، سرگیجه، استفراغ و مشکلات عضلانی شود.

ممکن است بر قلب، ریه ها و دمای بدن تأثیر منفی داشته باشد. همچنین ممکن است غده تیروئید را تحریک کند، به همین دلیل این اسانس برای افرادی که مبتلا پرکاری تیروئید هستند توصیه نمی شود.از آنجا که خواص روغن آویشن می‌تواند باعث افزایش گردش خون شود افرادی دارای فشار خون بالا باید از مصرف آن اجتناب کنند.

زنان باردار باید از مصرف روغن آویشن خودداری کنند زیرا می‌تواند جریان قاعدگی را تحریک کند. استفاده از این روغن برای نوزادان و کودکان توصیه نمی‌شود.

اثرات جانبی روغن آویشن

استفاده از روغن آویشن حتی زمانی که رقیق شده ممکن است منجر به واکنش‌های آلرژیک شود. برخی از افرادی که از این روغن استفاده می‌کنند ممکن است درماتیت یا التهاب پوستی را تجربه کنند.

افرادی که پیش از این به روغن رزماری یا نعناع آلرژی داشته‌اند نیز باید از مصرف آویشن و روغن آن پرهیز کنند. پیش از استفاده با پزشک خود مشورت نمایید به خصوص اگر از بیماری خاصی رنج می برید یا داروی خاصی مصرف می‌کنید.

نکته مهم درباره روغن آویشن

روغن آویشن همانند روغن آرگان و روغن خراطین نسبت به نور خورشید واکنش نشان میدهند ، بنابراین پیشنهاد میگردد این روغن را در معرض نور خورشید قرار ندهید .

نحوه استفاده از روغن آویشن

روغن آویشن را می‌توان به روش‌های مختلفی استفاده کرد. می‌توان از راه استنشاق بخار آن یا به عنوان دهانشویه استفاده شود. برخی از مزایای این روغن عبارتند از:

تسکین درد – سه قطره روغن را با ۲ قاشق چایخوری روغن کنجد مخلوط کنید. از این مخلوط به عنوان روغن ماساژ استفاده کنید.

کاهش خستگی – اضافه کردن دو قطره روغن به آب حمام خود.

بهبود خواب – اضافه کردن چند قطره به دستگاه بخور و استنشاق آن.

ارتقا سلامتی دهان – یک قطره از آن را به یک فنجان آب گرم اضافه کنید و به عنوان دهانشویه استفاده کنید.

خواص دارویی

آویشن باغی یکی از قدیمی ترین گیاهان دارویی و ادویه ای است . در تمام فارماکوپه های معتبر از پیکر رویشی آویشن به عنوان دارو یاد شده و خواص درمانی آن مورد تأکید قرار گرفته . اسانس آویشن باغی خاصیت ضدباکتریایی و ضدقارچی دارد . ازین اسانس در صنایع داروسازی ، صنایع غذایی ، کنسرو سازی و صنایع بهداشتی و آرایشی استفاده میشود . (1) مواد مؤثره ی آویشن باغی خلط آور است و از آن برای معالجه ی سرفه استفاده میشود . در حال حاضر صنایع داروسازی تعدادی از کشورهای غربی از مواد مرثره ی این گیاه داروهای متعددی ساخته و به بازار دارویی عرضه میکنند . مهم ترین این داروها عبارتند از : کنپ (kneipp) ، برونشیکوم (Bronchicum) ، تیمیان کورارینا (Thymian corariki) ، اسپکتون (Aspecton) و … .

نیازهای اکولوژیکی

آویشن باغی گیاهی است مدیترانه ای که در طول رویش به هوای گرم و نور کافی نیاز دارد . این گیاه خشکی دوست است و به سهولت قادر به تحمل کم آبی و خشکی میباشد . کشت این گیاه در زمینهای گود و زمینهایی که سبب آب ایستایی شود مناسب نیست ، زیرا به غرقابی بودن زمین به شدت حساس است . در فصول سرد و در زمستان چنانچه روی گیاهان را برف نپوشاند ممکن است تحت تأثیر سرما قرار گرفته و خشک شوند . چون نور نقش عمده ای در افزایش کمیت و کیفیت اسانس آویشن باغی دارد توصیه میشود برای کشت آن از مناطق آفتابی و دامنه ی جنوبی تپه ها استفاده شود . خاکهای سبک حاوی ترکیبات کلسیم و با ضخامت زیاد سطح الارض خاکهای مناسبی برای کشت آویشن باغی هستند . خاکهای سنگین برای کشت این گیاه مناسب نیست و سبب کاهش عملکرد پیکر رویشی و اسانس آن میشود . پی اچ خاک برای کشت آویشن باغی بین 4/5 تا 8 مناسب است .

روش کاشت

آویشن را توسط بذر یا از طریق رویشی میتوان تکثیر کرد . کشت توسط بذر به دو روش مستقیم و غیر مستقیم انجام میگیرد .

کشت مستقیم : بذر را در زمان مناسب بصورت ردیفی در زمین اصلی کشت میکنند . مقدار بذر مورد نیاز برای هر هکتار زمین 5 تا 6 کیلوگرم است . به احاظ کوچک بودن بذر و همچنین از آنجا که گیاهان رویش یافته از بذر رشد و نمو کندی دارند ، لذا کشت مستقیم در سطوح کوچک توصیه میشود . در کشت مستقیم بهتر است بذرها در طول ردیف بصورت متراکم کاشته شوند و پس از رویش بوته ها را به تعداد مناسب تنک کرد .

کشت غیر مستقیم : در این روش بذرها را در فواصل مناسب در خزانه ی هوای آزاد که بستر آن برای کشت آماده شده است کشت میکنند . بذر مورد نیاز برای هر متر مربع خزانه 0/8 تا 1 گرم است . چون بذر آویشن بسیار کوچک است لذا ، جهت تسریع در کار و همچنین یکنواختی تراکم بذر ها در ردیف ها بهتر است به نسبت 1 به 3 با ماسه ی نرم (یک قسمت بذر و سه قسمت ماسه ) مخلوط شود . عمق بذر در خزانه 0/5 سانتی متر مناسب است . پس از آبیاری منظم و وجین علفهای هرز سطح خزانه ، اواخر بهار و اوایل تابستان (تیر) زمان مناسبی برای انتقال نشاء ها به زمین اصلی است . درین مرحله نشاء ها از ریشه های مناسبی به طول 5 تا 7 سانتی متر برخوردار بوده و به سهولت قادرند شوک حاصل از انتقال را تحمل کنند . در هر چاله دو یا سه نشاء میتوان کشت کرد . در سطوح کوچک کشت عمل انتقال نشاء به زمین اصلی را میتوان با دست انجام داد . درحالیکه در مقیاس وسیع این عمل فقط با ماشین امکانپذیر است . برای هر هکتار زمین به 160 تا 240 هزار نشاء نیاز است . با کشت 500 تا 600 گرم بذر با کیفیت مطلوب در خزانه ی هوای آزاد میتوان به این تعدا نشاء دست یافت .

تکثیر رویشی : تکثیر رویشی با تقسیم بوته انجام میگیرد . پس از خارج کردن گیاهان دو یا سه ساله ی سالم از هرگونه آلودگی قارچی از خاک هر بوته را به چند قطعه تقسیم کرده و در زمین اصلی کشت میکنند .

آویشن باغی همه ساله در سطوح وسیعی در کشورهای اسپانیا ، آلمان ، فرانسه ، پرتغال ، آمریکا ، چک ، اسلواک ، مجارستان و شمال آفریقا کشت میشود .

تاریخ و فواصل کاشت

زمان کاشت آویشن به روش کشت و شرایط اقلیمی محل رویش گیاه بستگی دارد . عده ای از محققان زمان مناسب برای کشت مستقیم بذر را در زمین اصلی اواسط پاییز میدانند در حالیکه عده ای دیگر اوایل بهار را زمان مناسبی برای کشت مستقیم بذر پیشنهاد کرده اند . در هر حالت بذرها در ردیفهایی به فاصله ی 40 تا 50 سانتی متر به طور مستقیم در زمین اصلی کشت میشوند . عمق بذر نباید از نیم سانتی متر بیشتر باشد .

زمان مناسب برای کشت غیر مستقیم ( کاشت در خزانه ی هوای آزاد ) اوایل بهار (اواخر اسفند ) میباشد . در کشت غیر مستقیم بذر ها در ردیفهایی به فاصله ی 25 تا 30 سانتیمتر در خزانه ی هوای آزاد باید کشت شوند . هنگامی که ارتفاع نشاء ها به 10 تا 15 سانتیمتر رسید در ردیفهایی به فاصله ی 50 سانتی متر و فاصله ی دو بوته در طول ردیف 25 سانتیمتر به زمین اصلی باید منتقل شود .

فصل پاییز یا اوایل بهار زمان مناسبی برای تکثیر رویشی آویشن است . گیاهان در ردیفهایی به فاصله ی 50 سانتیمتر و فاصله ی دو بوته در طول ردیف 25 سانتی متر باید کشت شوند .

مراقبت و نگهداری

آبیاری منظم و وجین علفهای هرز سطح خزانه ضرورت دارد . در طول رویش گیاهان ، مبارزه ی با علفهای هرز نیز ضروری است . وجین مکانیکی علفهای هرز سطح خزانه ضروری است . وجین مکانیکی علف های هرز به تنهایی کافی نیست و باید با استفاده از علف کشهای مناسب به مبارزه با آنها پرداخت . قبل از انتقال گیاهان از علف کش رونستار به مقدار 7 تا 8 لیتر در هکتار بصورت محلول پاشی میتوان استفاده کرد . زمان مناسب برای استفاده از این علف کش اواسط بهار ( اردیبهشت ) است . وجین مکانیکی علف های هرز چندساله ای که به علف کشها مقاوم شده اند ضرورت دارد . برای مبارزه ی شیمیایی با علف های هرز آویشن های چندساله در فصل پاییز ( مهر_آبان ) میتوان از علف کش سینبار به مقدار 2 تا 2/5 کیلوگرم در هکتار استفاده نمود . پس از استفاده از این علف کش در صورت باقی ماندن علفهای هرز ، با استفاده از کولتیواتور باید به جمع آوری آنها اقدام نمود . در طول رویش آویشن میتوان بدون هیچ خطری از علف کش رونستار به مقدار 6 تا 8 لیتر در هکتار استفاده کرد . برگردان کردن خاک بین ردیفها به منظور تهویه نقش عمده ای در افزایش عملکرد پیکر رویشی دارد .

برداشت محصول

در سال اول رویش فقط یکبار محصول را میتوان برداشت کرد . در حالیکه در سالهای بعد دو یا حتی سه مرتبه میتوان اقدام به برداشت پیکر رویشی آویشن نمود . زمان مناسب برای اولین برداشت محصول آغاز گلدهی یعنی اواسط بهار ( اردیبهشت ) میباشد . دومین برداشت در آغاز گلدهی و اواسط تابستان ( مرداد ) انجام میگیرد . سومین و آخرین برداشت را اواسط پاییز ( آبان ) میتوان انجام داد . برداشت پیکر رویشی آویشن در ساعات مختلف شبانه روز نقش عمده ای در کمیت و کیفیت اسانس آویشن دارد . در این مورد تحقیقات نشان میدهد چنانچه پیکر رویشی ظهر هنگام تابش آفتاب برداشت شوند در مقایسه با برداشت در روزهای غیر آفتابی از مقادیر بیشتری اسانس برخوردار میباشند . گیاهان از فاصله ی 10 تا 15 سانتیمتری سطح زمین باید برداشت شوند . ساقه های چوبی ضخیم در کیفیت اسانس تاثیر بسیار نامطلوبی می گذارد . چنانچه هوا آفتابی باشد بهتر است گیاهان پس از برداشت برای مدتی روی زمین قرار گیرند تا پس از کاهش رطوبت به خشک کن منتقل شوند . دمای مناسب برای خشک کردن آویشن با استفاده از خشک کنهای الکتریکی 40 درجه ی سانتی گراد است .

عملکرد پیکر رویشی و اسانس در سنین مختلف گیاه متفاوت است . تحقیقات انجام شده در ایران نشان می دهد که در سال اول رویش ، عملکرد پیکر رویشی کم و در حالی که در سال دوم رویش عملکرد بطور قابل ملاحظه ای افزایش می یابد .

جمع آوری بذر:

اگر هدف از کاشت آویشن جمع آوری بذر آنها باشد ، محصول را سالی یکبار و آن هم در آغاز مرحله ی رسیدن بذر باید برداشت کرد . تاخیر در برداشت مناسب نیست . زیرا بذر ها پس از رسیدن به اطراف ریزش می کنند . اندامهای برداشت شده را باید در سایه خشک ، سپس بذر ها را بوجاری ، تمیز و بسته بندی کرد . عملکرد بذر 50 تا 80 کیلوگرم در هکتار میباشد .

نام علمی:

Thymus vulgaris

تیره ی نعناع:

Lamiaceae

گیاهشناسی

آویشن گیاهی خشبی و چندساله است . منشا آن نواحی مدیترانه گزارش شده و در جنوب اروپا در سطوح وسیعی می روید . این گیاه در مناطق نیمه خشک زلاندنو مناطق وسیعی را بوجود میاورد.

ریشه مستقیم ، کم و بیش چوبی و انشعابهای فراوانی دارد . ساقه مستقیم و چهار گوش و ارتفاع آن متفاوت است و به شرایط اقلیمی محل رویش بستگی دارد و بین 20 تا 50 سانتی متر میباشد.پای ساقه چوبی است ، درحالیکه در قسمتهای فوقانی آن سبز رنگ است و انشعابهای فراوانی دارد . با گذشت سن گیاه ، بر تعداد انشعابهای ساقه اضافه میشود و گیاه بسیار انبوه و پرپشت دیده میشود.

برگها کوچک ، متقابل و کم و بیش نیزه ای شکل و بدون نوک و بدون دمبرگ هستند . برگها پوشیده از کرکهای خاکستری رنگ و حاوی اسانس اند . گلها کوچک ، نر ماده و به رنگهای سفید و صورتی یا ارغوانی مشاهده میشوند ، گلها به صورت مجتمع در قسمت فوقانی ساقه هایی که از بغل برگها خارج میشوند ، روی چرخه هایی مجتمع پدیدار میشوند . کاسه ی گل دارای دو لبه ی کاملا مشخص است . لبه ی بالایی دارای سه دندانه ی کوتاه و نسبتا پهن و لبه ی پایینی از دو دندانه ی بلند و باریک کاملا مشخص تشکیل شده است . کاسه ی گل پوشیده از کرکهای  غده ای حاوی اسانس است . گلها از سال دوم رویش اواسط اردیبهشت ظاهر میشوند.

میوه فندقه به رنگ قهوه ای تیره و طول آن یک میلی متر است . داخل چهار بذر به رنگ قهوه ای تیره وجود دارد . بذر آویشن بسیار ریز است . وزن هزار دانه 0/5 تا 0/28 گرم است.

اسانس آویشن

پیکر رویشی آویشن از بوی مطبوعی برخوردار است که ناشی از وجود اسانس میباشد . اسانس در کرکهای غده ای ساخته و ذخیره میشود.اندامهاب هوایی این گیاه (غیر از ساقه های چوبی) حاوی اسانس هستند . مقدار اسانس در شرایط اقلیمی مختلف متفاوت و بین 1 تا 2/5 درصد است . در پیکر رویشی آویشن غیر از اسانس ترکیباتی مانند تانن (8 تا 10 درصد) ، فلاونوِيید ، ساپونین و مواد تلخ وجود دارد. اسانس آویشن ماده ای زرد رنگ ، سبکتر از آب ، معطر ، قوی و تند مزه است . تاکنون 38 ترکیب در اسانس این گیاه شناسایی شده است . مهمترین ترکیبات اسانس آویشن باغی یک ترکیب فنولی به نام تیمول است ، مقدار این ماده به شدت به شرایط اقلیمی محل رویش و نوع گیاه بستگی داشته و بین 20 تا 55 درصد است . از ترکیبات دیگر اسانس میتوان از کارواکرول ، پاراسیمول ، لینالول ، سینئول و … نام برد .

فواید روغن آویشن

فواید استفاده از روغن آویشن

با توجه به خواص روغن آویشن نظیر انتی باکتریال، ضد اسپاسم، ضد درد، ادرارآور و ارامشی، می‌توان گستره وسیعی از کاربردها را برای آن در نظر گرفت.

از خواص روغن آویشن می‌توان برای کمک به تسکین و درمان مشکلاتی مانند نقرس، آرتریت، بهبود زخم‌ها، بهیود محل گزش حشرات، مشکلات قاعدگی و یائسگی، تهوع و خستگی و مشکلات تنفسی ایجاد شده در بیماری سرماخوردگی و حتی افسردگی استفاده نمود.از خواص روغن آویشن می‌توان برای تحریک ذهن، تقویت حافظه تمرکز و آرام کردن اعصاب استفاده کرد.

مراقبت از مو با روغن آویشن

استفاده از این روغن به جلوگیری از ریزش مو کمک می‌کند. این روغن را می‌توانید به شامپو و سایر محصولات مراقبت از موی خود اضافه کنید.

مراقبت از پوست با روغن آویشن

خواص روغن آویشن از پیری پوست جلوگیری کرده و به کاهش چین و چروک پوست می‌پردازد. همچنین به دلیل خواص آنتی باکتریال در کاهش آکنه موثر است.

مراقبت از دهان و دندان با روغن آویشن

با داشتن خواص آنتی باکتریال و ضد عفونت از ترکیب این روغن و آب می‌توان به عنوان دهانشویه استفاده نمود.

حشره کش

از خواص روغن اویشن می‌توان برای از بین بردن انگل‌ها و حشرات ریزی مانند پشه، کک، شپش استفاده کرد.آویشن بیش از ۳۰۰ گونه مختلف دارد که دارای ظاهری مشابه اما ترکیبات شیمیایی متفاوت هستند و هرکدام خواص درمانی خاصی دارند.

این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که گیاه در محیط‌های مختلف، اقلیم و آب و هوا و خاک متفاوت رشد می‌کنند. بسته به نحوه واکنش‌های شیمیایی هنگام تهیه روغن می‌توان ۸ نوع روغن باساختار شیمیایی متفاوت استخراج کرد.

همانطور که قبلا نیز گفته شد روغن اویشن یک عامل موثر طبیعی برای مبارزه علیه گونه‌های مختلف باکتریایی است و از آن می‌توان به عنوان جایگزینی مناسب و کارآمد برای آنتی بیوتک‌ها در مبارزه با باکتری‌ها استفاده کرد.

طی یک تحقیق در میان روغن‌های ضروری مورد آزمایش، روغن دارچین و روغن اویشن موفق‌ترین روغن گیاهی در برابر انواع مختلف باکتری استافیلوکوکوس، از جمله MRSA بود.

محققان بر این باوردند که ااستفاده از روغن‌های گیاهی می تواند به کاهش استفاده از آنتی بیوتیک و به حداقل رساندن تشکیل گونه‌ های جدیدی از میکرو ارگانیسم‌های مقاوم در برابر آنتی بیوتیک کمک کرد.

خواص روغن آویشن می‌تواند به عنوان یک عامل ضدعفونی کننده برای محصولات غذایی به کار رود. محققان میکروب شناسی ترکیبات تیمول و کارواکرول موجود در این روغن را در داشتن خواص ضدعفونی کننده و ضد میکروبی موثر می‌دانند.

این روغن از فساد مواد غذایی جلوگیری کرده و در برابر انواع باکتری‌های موجود در مواد غذایی فاسد مانند سالمونلا، انتروکوک و اشرشیا مقاومت می‌کند.

روغن آویشن همچنین دارای خواص ضد التهابی است و توانایی مهار آنزیم‌هایی که باعث التهاب می‌شوند را داراست و از همان شیوه آنتی اکسیدان‌ها برای انجام این کار استفاده می‌نماید.

آیا روغن آویشن ضرر ندارد؟

روغن اویشن نباید به طور مستقیم بر روی پوست استفاده شود، زیرا ممکن است باعث حساسیت شود. ابتدا باید با یک روغن دیگری مانند روغن زیتون یا روغن بادام رقیق شود.

پیش از استفاده روی بخش کوچکی از پوست امتحان کنید و در صورت نداشتن آلرژی در دیگر مناطق بدن نیز از آن استفاده کنید.روغن آویشن نباید به صورت داخلی نیز استفاده شود و ممکن است باعث تهوع، سرگیجه، استفراغ و مشکلات عضلانی شود.

ممکن است بر قلب، ریه ها و دمای بدن تأثیر منفی داشته باشد. همچنین ممکن است غده تیروئید را تحریک کند، به همین دلیل این اسانس برای افرادی که مبتلا پرکاری تیروئید هستند توصیه نمی شود.از آنجا که خواص روغن آویشن می‌تواند باعث افزایش گردش خون شود افرادی دارای فشار خون بالا باید از مصرف آن اجتناب کنند.

زنان باردار باید از مصرف روغن آویشن خودداری کنند زیرا می‌تواند جریان قاعدگی را تحریک کند. استفاده از این روغن برای نوزادان و کودکان توصیه نمی‌شود.

اثرات جانبی روغن آویشن

استفاده از روغن آویشن حتی زمانی که رقیق شده ممکن است منجر به واکنش‌های آلرژیک شود. برخی از افرادی که از این روغن استفاده می‌کنند ممکن است درماتیت یا التهاب پوستی را تجربه کنند.

افرادی که پیش از این به روغن رزماری یا نعناع آلرژی داشته‌اند نیز باید از مصرف آویشن و روغن آن پرهیز کنند. پیش از استفاده با پزشک خود مشورت نمایید به خصوص اگر از بیماری خاصی رنج می برید یا داروی خاصی مصرف می‌کنید.

نکته مهم درباره روغن آویشن

روغن آویشن همانند روغن آرگان و روغن خراطین نسبت به نور خورشید واکنش نشان میدهند ، بنابراین پیشنهاد میگردد این روغن را در معرض نور خورشید قرار ندهید .

نحوه استفاده از روغن آویشن

روغن آویشن را می‌توان به روش‌های مختلفی استفاده کرد. می‌توان از راه استنشاق بخار آن یا به عنوان دهانشویه استفاده شود. برخی از مزایای این روغن عبارتند از:

تسکین درد – سه قطره روغن را با ۲ قاشق چایخوری روغن کنجد مخلوط کنید. از این مخلوط به عنوان روغن ماساژ استفاده کنید.

کاهش خستگی – اضافه کردن دو قطره روغن به آب حمام خود.

بهبود خواب – اضافه کردن چند قطره به دستگاه بخور و استنشاق آن.

ارتقا سلامتی دهان – یک قطره از آن را به یک فنجان آب گرم اضافه کنید و به عنوان دهانشویه استفاده کنید.

خواص دارویی

آویشن باغی یکی از قدیمی ترین گیاهان دارویی و ادویه ای است . در تمام فارماکوپه های معتبر از پیکر رویشی آویشن به عنوان دارو یاد شده و خواص درمانی آن مورد تأکید قرار گرفته . اسانس آویشن باغی خاصیت ضدباکتریایی و ضدقارچی دارد . ازین اسانس در صنایع داروسازی ، صنایع غذایی ، کنسرو سازی و صنایع بهداشتی و آرایشی استفاده میشود . (1) مواد مؤثره ی آویشن باغی خلط آور است و از آن برای معالجه ی سرفه استفاده میشود . در حال حاضر صنایع داروسازی تعدادی از کشورهای غربی از مواد مرثره ی این گیاه داروهای متعددی ساخته و به بازار دارویی عرضه میکنند . مهم ترین این داروها عبارتند از : کنپ (kneipp) ، برونشیکوم (Bronchicum) ، تیمیان کورارینا (Thymian corariki) ، اسپکتون (Aspecton) و … .

نیازهای اکولوژیکی

آویشن باغی گیاهی است مدیترانه ای که در طول رویش به هوای گرم و نور کافی نیاز دارد . این گیاه خشکی دوست است و به سهولت قادر به تحمل کم آبی و خشکی میباشد . کشت این گیاه در زمینهای گود و زمینهایی که سبب آب ایستایی شود مناسب نیست ، زیرا به غرقابی بودن زمین به شدت حساس است . در فصول سرد و در زمستان چنانچه روی گیاهان را برف نپوشاند ممکن است تحت تأثیر سرما قرار گرفته و خشک شوند . چون نور نقش عمده ای در افزایش کمیت و کیفیت اسانس آویشن باغی دارد توصیه میشود برای کشت آن از مناطق آفتابی و دامنه ی جنوبی تپه ها استفاده شود . خاکهای سبک حاوی ترکیبات کلسیم و با ضخامت زیاد سطح الارض خاکهای مناسبی برای کشت آویشن باغی هستند . خاکهای سنگین برای کشت این گیاه مناسب نیست و سبب کاهش عملکرد پیکر رویشی و اسانس آن میشود . پی اچ خاک برای کشت آویشن باغی بین 4/5 تا 8 مناسب است .

روش کاشت

آویشن را توسط بذر یا از طریق رویشی میتوان تکثیر کرد . کشت توسط بذر به دو روش مستقیم و غیر مستقیم انجام میگیرد .

کشت مستقیم : بذر را در زمان مناسب بصورت ردیفی در زمین اصلی کشت میکنند . مقدار بذر مورد نیاز برای هر هکتار زمین 5 تا 6 کیلوگرم است . به احاظ کوچک بودن بذر و همچنین از آنجا که گیاهان رویش یافته از بذر رشد و نمو کندی دارند ، لذا کشت مستقیم در سطوح کوچک توصیه میشود . در کشت مستقیم بهتر است بذرها در طول ردیف بصورت متراکم کاشته شوند و پس از رویش بوته ها را به تعداد مناسب تنک کرد .

کشت غیر مستقیم : در این روش بذرها را در فواصل مناسب در خزانه ی هوای آزاد که بستر آن برای کشت آماده شده است کشت میکنند . بذر مورد نیاز برای هر متر مربع خزانه 0/8 تا 1 گرم است . چون بذر آویشن بسیار کوچک است لذا ، جهت تسریع در کار و همچنین یکنواختی تراکم بذر ها در ردیف ها بهتر است به نسبت 1 به 3 با ماسه ی نرم (یک قسمت بذر و سه قسمت ماسه ) مخلوط شود . عمق بذر در خزانه 0/5 سانتی متر مناسب است . پس از آبیاری منظم و وجین علفهای هرز سطح خزانه ، اواخر بهار و اوایل تابستان (تیر) زمان مناسبی برای انتقال نشاء ها به زمین اصلی است . درین مرحله نشاء ها از ریشه های مناسبی به طول 5 تا 7 سانتی متر برخوردار بوده و به سهولت قادرند شوک حاصل از انتقال را تحمل کنند . در هر چاله دو یا سه نشاء میتوان کشت کرد . در سطوح کوچک کشت عمل انتقال نشاء به زمین اصلی را میتوان با دست انجام داد . درحالیکه در مقیاس وسیع این عمل فقط با ماشین امکانپذیر است . برای هر هکتار زمین به 160 تا 240 هزار نشاء نیاز است . با کشت 500 تا 600 گرم بذر با کیفیت مطلوب در خزانه ی هوای آزاد میتوان به این تعدا نشاء دست یافت .

تکثیر رویشی : تکثیر رویشی با تقسیم بوته انجام میگیرد . پس از خارج کردن گیاهان دو یا سه ساله ی سالم از هرگونه آلودگی قارچی از خاک هر بوته را به چند قطعه تقسیم کرده و در زمین اصلی کشت میکنند .

آویشن باغی همه ساله در سطوح وسیعی در کشورهای اسپانیا ، آلمان ، فرانسه ، پرتغال ، آمریکا ، چک ، اسلواک ، مجارستان و شمال آفریقا کشت میشود .

تاریخ و فواصل کاشت

زمان کاشت آویشن به روش کشت و شرایط اقلیمی محل رویش گیاه بستگی دارد . عده ای از محققان زمان مناسب برای کشت مستقیم بذر را در زمین اصلی اواسط پاییز میدانند در حالیکه عده ای دیگر اوایل بهار را زمان مناسبی برای کشت مستقیم بذر پیشنهاد کرده اند . در هر حالت بذرها در ردیفهایی به فاصله ی 40 تا 50 سانتی متر به طور مستقیم در زمین اصلی کشت میشوند . عمق بذر نباید از نیم سانتی متر بیشتر باشد .

زمان مناسب برای کشت غیر مستقیم ( کاشت در خزانه ی هوای آزاد ) اوایل بهار (اواخر اسفند ) میباشد . در کشت غیر مستقیم بذر ها در ردیفهایی به فاصله ی 25 تا 30 سانتیمتر در خزانه ی هوای آزاد باید کشت شوند . هنگامی که ارتفاع نشاء ها به 10 تا 15 سانتیمتر رسید در ردیفهایی به فاصله ی 50 سانتی متر و فاصله ی دو بوته در طول ردیف 25 سانتیمتر به زمین اصلی باید منتقل شود .

فصل پاییز یا اوایل بهار زمان مناسبی برای تکثیر رویشی آویشن است . گیاهان در ردیفهایی به فاصله ی 50 سانتیمتر و فاصله ی دو بوته در طول ردیف 25 سانتی متر باید کشت شوند .

مراقبت و نگهداری

آبیاری منظم و وجین علفهای هرز سطح خزانه ضرورت دارد . در طول رویش گیاهان ، مبارزه ی با علفهای هرز نیز ضروری است . وجین مکانیکی علفهای هرز سطح خزانه ضروری است . وجین مکانیکی علف های هرز به تنهایی کافی نیست و باید با استفاده از علف کشهای مناسب به مبارزه با آنها پرداخت . قبل از انتقال گیاهان از علف کش رونستار به مقدار 7 تا 8 لیتر در هکتار بصورت محلول پاشی میتوان استفاده کرد . زمان مناسب برای استفاده از این علف کش اواسط بهار ( اردیبهشت ) است . وجین مکانیکی علف های هرز چندساله ای که به علف کشها مقاوم شده اند ضرورت دارد . برای مبارزه ی شیمیایی با علف های هرز آویشن های چندساله در فصل پاییز ( مهر_آبان ) میتوان از علف کش سینبار به مقدار 2 تا 2/5 کیلوگرم در هکتار استفاده نمود . پس از استفاده از این علف کش در صورت باقی ماندن علفهای هرز ، با استفاده از کولتیواتور باید به جمع آوری آنها اقدام نمود . در طول رویش آویشن میتوان بدون هیچ خطری از علف کش رونستار به مقدار 6 تا 8 لیتر در هکتار استفاده کرد . برگردان کردن خاک بین ردیفها به منظور تهویه نقش عمده ای در افزایش عملکرد پیکر رویشی دارد .

برداشت محصول

در سال اول رویش فقط یکبار محصول را میتوان برداشت کرد . در حالیکه در سالهای بعد دو یا حتی سه مرتبه میتوان اقدام به برداشت پیکر رویشی آویشن نمود . زمان مناسب برای اولین برداشت محصول آغاز گلدهی یعنی اواسط بهار ( اردیبهشت ) میباشد . دومین برداشت در آغاز گلدهی و اواسط تابستان ( مرداد ) انجام میگیرد . سومین و آخرین برداشت را اواسط پاییز ( آبان ) میتوان انجام داد . برداشت پیکر رویشی آویشن در ساعات مختلف شبانه روز نقش عمده ای در کمیت و کیفیت اسانس آویشن دارد . در این مورد تحقیقات نشان میدهد چنانچه پیکر رویشی ظهر هنگام تابش آفتاب برداشت شوند در مقایسه با برداشت در روزهای غیر آفتابی از مقادیر بیشتری اسانس برخوردار میباشند . گیاهان از فاصله ی 10 تا 15 سانتیمتری سطح زمین باید برداشت شوند . ساقه های چوبی ضخیم در کیفیت اسانس تاثیر بسیار نامطلوبی می گذارد . چنانچه هوا آفتابی باشد بهتر است گیاهان پس از برداشت برای مدتی روی زمین قرار گیرند تا پس از کاهش رطوبت به خشک کن منتقل شوند . دمای مناسب برای خشک کردن آویشن با استفاده از خشک کنهای الکتریکی 40 درجه ی سانتی گراد است .

عملکرد پیکر رویشی و اسانس در سنین مختلف گیاه متفاوت است . تحقیقات انجام شده در ایران نشان می دهد که در سال اول رویش ، عملکرد پیکر رویشی کم و در حالی که در سال دوم رویش عملکرد بطور قابل ملاحظه ای افزایش می یابد .

جمع آوری بذر:

اگر هدف از کاشت آویشن جمع آوری بذر آنها باشد ، محصول را سالی یکبار و آن هم در آغاز مرحله ی رسیدن بذر باید برداشت کرد . تاخیر در برداشت مناسب نیست . زیرا بذر ها پس از رسیدن به اطراف ریزش می کنند . اندامهای برداشت شده را باید در سایه خشک ، سپس بذر ها را بوجاری ، تمیز و بسته بندی کرد . عملکرد بذر 50 تا 80 کیلوگرم در هکتار میباشد .

نام علمی : Silybum mariamum

تیره ی : Asteraceae

گیاهشناسی :

خارمریم گیاهی است یک ساله، علفی، مدیترانه ای و مقاوم به خشکی و درجلگه های هموار با آب وهوای گرم و در خا کهای سبک شنی می روید.این گیاه در نقاط مختلف ایران به صورت وحشی یافت می شود و دررویشگاه های طبیعی خود در برخی مناطق معتدل که شرایط آب وهوای مدیترانه ای دارند )مانند استان های گلستان، مازندران و گیان( قادر به گذراندن دوره سرمای زمستان است. به همین دلیل می تواند به صورت محصول پاییزه نیز در آن مناطق کشت شود، ولی در نواحی سردسیری مناطق مدیترانه ای باید در فصل بهار کشت شود.

خارمریم نوعی گیاه دارویی ایستاده است که ارتفاعش معمولاً بین یک تا سه متر است. این گیاه برگ های خاردار و شیره چسبناک و شیری رنگ دارد و از طریق بذر تولیدمثل می کند. بذر این گیاه در خاک عمدتا پس از اولین باران پاییزی و در بعضی مناطق در اواخر زمستان جوانه می زند. سپس در اوایل بهار گیاهچه رشد می کند و برگ های زیادی تولید می کند که به صورت روزت است  و سپس ساقه گل دهنده تولید می کند.

ویژگی متمایزکننده گیاه دارویی خارمریم از گیاهان دیگر، حضور لکه ها یا خطوط سفید در طول رگبرگ هاست. برگ های این گیاه به رنگ سبزتیره هستند و وجود لکه های سبزرنگ کلروفیل دار و سفیدرنگ که بر اثر ایجاد فاصله بین غشای سلولی و سلول های کلروفیل دار مزوفیل ایجاد می شوند، به ظاهرِ برگ حالتی شبیه به سنگ مرمر می دهد.

سطح فوقانی برگ براق است و رگبرگ ها و لکه های سفیدرنگ دارد؛اما سطح تحتانی آنها تیره تر است و پرزهای بیش تری دارد. برگ های خاردار کاماً از یکدیگر جدا هستند، لبه های مواج دارند و طول آنها به60 سانتی متر می رسد. برگ های پایه نیز حدود 50 سانتی متر طول و 25 سانتی متر پهنا دارند. برگ های این گیاه به صورت متناوب روی ساقه قرار دارند و دمبرگ آنها بلند و خاردار است. ریشه این گیاه از نوع ریشه های راست است و انشعابات متعددی دارد.

در انتهای هر ساقه تنها یک گل مرکب قرار دارد که قطرش حدود 5 تا 10 سانتی متر است. این گل ها دیسکی شکل و به رنگ قرمز ارغوانی هستند و گل آذین بزرگی دارند که با برگ های تغییرشکل یافته در قاعده گل به همراه خارهای حاشیه ای کوچک تر در نزدیکی قاعده احاطه شده اند.

طول خارهای هر براکته 5 تا 9 سانتی متر است. قطر گل آذین ها تا 10 سانتی متر هم می رسد. طول دانه های این گیاه بین 6 تا 8 میلی متر است و وزن هزار دانه آنها 23 تا 31 گرم است. دانه ها پهن، صاف، براق و لکه دار هستند و رنگ آنها ممکن است از سیاه تا قهوه ای متغیر باشد. دانه ها دارای یک دسته پرزهای خاردار کوچک هستند که دائمی نیست و هنگامی که دانه بالغ می شود، می ریزند. هر گل 50 تا 200 دانه تولید می کند و دانه ها قادرند حداقل به مدت 9 سال در خاک زنده بمانند.

سیلیمارین )ماده اصلی و مؤثره گیاه خارمریم( در همه بخش های گیاه یافت می شود، اما در میوه یعنی همان دانه تجمع بیشتری دارد.سیلیمارین از دانه ها به دست می آید و ترکیب خالص سیلیمارین، ساختار7-کرومانول- 3-متیل-تاکسی فولین است. تعداد گل آذین ها به ازای هر گیاه ارتباط مثبت معناداری با تعداد شاخه ها برای هر گیاه و طول برگ دارد و درصد دانه های تولیدشده به ازای هر گیاه رابطه مثبت معناداری با طول برگ، طول ساقه و قطر گل آذین و مقدار سیلیمارین دارد. میوه این گیاه عاوه برترکیبات فلاونوئیدی، حاوی ماده تلخی است که منشأ آن ترکیبات رزینی و ترکیبات روغنی است. مقدار روغن دانه بین 20 تا 25درصد است.

شرایط اکولوژیکی :

خارمریم با اغلب شرایط بوم شناختی ایران سازگار است. تحمل خشکی و شوری را دارد و در مجموع گیاه کم توقعی محسوب می شود. خارمریم گیاهی است مدیترانه ای که در طول رویش به هوای گرم و آفتاب فراوان نیاز دارد. دانه هایش در دمای 8 تا 10 درجه سانتی گراد جوانه می زنند، ولی درجه حرارت مطلوب برای جوانه زنی دانه بین 18 تا 20 درجه سانتی گراد است. میزان تبخیر و تعرق گیاه خارمریم 6/ 372 میلی متر است.

خواص دارویی :

به سبب استفاده روزافزون صنایع داروسازی از مواد مؤثره این گیاه، ماری تیغال از 20 سال پیش در تعدادی از کشورها در مقیاس وسیع کشت می شود. در اکثر کشورهای غربی )بخصوص آلمان، اتریش و رومانی( و در تعدادی از کشورهای آمریکای جنوبی و جنوب آفریقا همه ساله زمین های زراعی وسیعی به کشت خارمریم اختصاص می یابد. تحقیقات نشان می دهد مصرف مواد مؤثره این گیاه توسط افراد شاغل در صنایع رنگ سازی و شیمیایی نقش عمده ای در جلوگیری از ابتای آنها به مسمومیت های کبدی دارد. از مواد مؤثره ای که از دانه های این گیاه استخراج می شود برای پیشگیری از سرطان کبد و درمان مسمومیت های کبدی استفاده می شود. گزارش تحقیقات متعدد نیز حاکی از آن است که سیلیمارین در کاهش عوارض ناشی از تجویز داروهای ضدسرطان و همچنین تشدید اثر درمانی آنها مؤثر است. سیلیمارین ممکن است به دلیل خواص ضدالتهابی یا تأثیر بر ساخت عروق در بافت سرطانی، از گسترش سرطان پیشگیری کند. سیلیمارین سرطانِ ناشی از اشعه فرابنفش ) UV ( را نیز مهار می کند. گزارش شده است که سیلیمارین بخوبی رشد و تکثیر سلول های سرطان پوست ناشی از اثر اشعه فرابنفش را مهار می کند، ولی در پیشگیری از شروع سرطانِ ناشی از اشعه فرابنفش روی سلول های پوستی بی اثر است. این نتایج حاکی از آن است که احتمالاً سیلیمارین پیشرفت سرطان را مهار می کند، ولی در کنترل شروع سرطان مؤثر نیست. به طور کلی از تمام بخش های گیاه خارمریم بویژه دانه هایش می توان استفاده کرد. در برخی مناطق، برگ های جوان گیاه )با حذف خارها( به عنوان سبزی، سالاد و جایگزین اسفناج مصرف می شوند. ساقه های جوان نیز پس از کندن پوست، خیسانده می شوند و مانند مارچوبه مصرف خوراکی دارند. همچنین ریشه ها را در آب خیس می کنند و پس از گذشت یک شب که تلخی گیاه از بین رفت، آن را مصرف می کنند. این گیاه بر همه بیماری های کبدی اثر مثبت دارد و برای بهبود سیروز،

یرقان، هپاتیت و نیز مسمومیت کبدیِ ناشی از مواد شیمیایی و دارو و الکل استفاده می شود. مصرف سیلیمارین در جلوگیری از ابتا به زخم معده نیز مؤثر است. دریک تحقیق، کاربرد 25 ، 50 و ۱۰۰ میلی گرم سیلیمارین به ازای هر کیلوگرم وزن بدن، به طور معناداری شدت و تعداد زخم های معده را کاهش داده است. عصاره این گیاه به علت داشتن خواص آنتی اکسیدانی و اثرات ضدتوموری به عنوان ماده محافظ برای فرمولاسیون داروهای مراقبت از پوست استفاده می شود. شکل 4 نمونه ای از داروهای گیاهی فرموله شده از مواد مؤثره گیاه خارمریم را نشان می دهد.

مواد و عناصر غذایی مورد نیاز :

به طور کلی دسترسی آسان به مواد غذایی زیاد به افزایش رشد گیاه منجر می شود؛ البته این افزایش به همان میزان قادر است بلوغ گیاه را به تأخیر بیندازد. تأثیر تأمین مواد غذایی بر کیفیت و کمیت ترکیبات دارویی مؤثرِ گیاه امری کاماً ناشناخته است. در تولید خارمریم نیز، مانند تمام گیاهان دیگر، رژیم غذایی از اهمیت خاصی برخوردار است. فصل پاییز و هنگام آماده سازی خاک باید 40 تا 50 کیلوگرم در هکتار اکسید فسفر و 80 تا 100 کیلوگرم در هکتار اکسید پتاس به خاک اضافه کرد. تحقیقات انجام شده در اطراف تهران نشان می دهد نیتروژن فراوان سبب کاهش مواد مؤثره خارمریم می شود. چنانچه زمین تهی از نیتروژن باشد، توصیه می شود 25 تا 30 کیلوگرم در هکتار نیتروژن به عنوان سرک در اختیار گیاهان قرار گیرد. درمجموع برای یک هکتار مقادیر 200 کیلوگرم کود اوره، 300 کیلوگرم سوپرفسفات تریپل و 100 کیلوگرم سولفات پتاسیم توصیه می شود.

تاریخ و فواصل کاشت :

خارمریم در مناطق سردسیر در فصل بهار و در مناطق معتدل و گرمسیر به صورت محصولی پاییزه کشت می شود. زمان مناسب برای کاشت بهاره در اوایل بهار است. تأخیر در کاشت مناسب نیست، زیرا گیاه به ساقه نمی رود و عملکردش بشدت کاهش می یابد. تحقیقات نشان می دهد زمان مناسب برای کاشت پاییزه خارمریم در اطراف تهران، اواخر تابستان (20شهریور) است. فواصل بین محل کاشت بذور و در نتیجه فاصله بین بوته های خارمریم بر رشد گیاه و محصول تولیدی تأثیر می گذارد. بهتر است فاصله ردیف های کاشت 50 سانتی متر و فاصله دو بوته روی ردیف 30سانتی متر باشد ( 7 تا 8 بوته در مترمربع) عمق کاشت بذر خارمریم باید 2 تا 3 سانتی متر باشد.

آماده سازی خاک :

به منظور آماده سازی خاک برای کشت خارمریم، زمین را در اولین فرصت پس از برداشت محصولِ قبلی شخم عمیق می زنند. پس از خردکردن کلوخه ها با دیسک و افزودن کودهای شیمیایی مورد نیاز، زمین را تسطیح می کنند. در کشت بهاره، اواخر زمستان بستر خاک را برای کاشت آماده می کنند. پس از کاشت بذرها، برای ایجاد تراکم در بستر خارجی خاک و به منظور هماهنگی در رویش آنها، زمین را غلتک می زنند.

روش کاشت :

کاشت خارمریم از طریق بذر و به صورت جوی و پشته در زمین اصلی انجام می شود  برای هر هکتار زمین به 10 تا 12 کیلوگرم بذر نیاز است. برای سهولت در برداشت مکانیکی بهتر است گیاهان به صورت نواری کشت شوند، یعنی پس از هر 4 تا 5 ردیف در فاصله ای به اندازه 120 تا 150 سانتی متر خالی بماند و در تمام زمین به همین شکل عمل شود. غلتک زدن صحیح و آبیاری کافیِ پس از کشت باعث تسریع و هماهنگی در رویش بذر می شود.

مبارزه با علف های هرز :

بذرها پس از 8 تا 10 روز سبز می شوند. وقتی گیاهان 4 تا 5 برگی شدند، در سطوح کوچک علف های هرز بین ردیف ها و گیاهان را باید با دست و در سطوح وسیع با ماشین )کولتیواتور( وجین کرد. وقتی ارتفاع گیاهان به 30 تا 40 سانتی متر رسید، باید وجین علف های هرز را تکرار کرد و پس از 3 تا 4 هفته سومین و آخرین وجین علف های هرز را انجام داد. پس از آن نیازی به وجین علف های هرز نیست، زیرا گیاهان بسرعت رشد می کنند و مانع گسترش علف های هرز می شوند.

رشد و نمو :

این گیاه در مناطق سردسیر به صورت یک ساله و در خارج از مناطق مدیترانه ای و معتدل یا گرمسیر به صورت دوساله یا چندساله می روید  تولید گل در این گیاه به درجه حرارت های پایین نیاز دارد.

فصل گل دهی معمولا در اواخر بهار و اوایل تابستان و در ماه های تیر، مرداد یا شهریور است. در مناطق بارانی و اکثر مناطق معتدل می توان خارمریم های رنگارنگی را دید که حتی تا اوایل پاییز هم به گل دهی ادامه می دهند. در ایران، اولین گل ها 75 تا 85 روز پس از سبزشدن دانه ظاهر می شوند. گلچه ها کامل و لوله ای شکل هستند. هر گل در حدود 190 میوه و هر گیاه به طور متوسط 6350 میوه در سال تولید می کند که 94 درصد آنها زنده می مانند. طول دوران خواب دانه تحت تأثیر حرارت و رطوبت محیط است. میوه ها می توانند تا بیش از 9 سال نیز زنده بمانند. سرعت رویش در دانه های مسن تر بیش تراز دانه های جوان است.

برداشت :

تحقیقات انجام شده در ایران نشان می دهد در کشت بهاره، میوه ها از اوایل تابستان بتدریج می رسند. هنگام رسیدن میوه ها، گلچه ها خشک می شوند و تارهای بلند و سفیدرنگ )پاپوس( ظاهر می شوند رنگ میوه های رسیده قهوه ای و براق است. میوه های رسیده بسهولت از گیاه جدا و در اطراف پراکنده می شوند. گل آذین ها معمولا در یک مرحله برداشت می شوند. اواخر تیر زمان مناسبی برای برداشت محصول است. سیلیمارین را از تمام بخش های گیاه خارمریم می توان جدا کرد. اما حداکثر مقدار سیلیمارین از دانه ها به دست می آید. میوه هایی که صرفا مدت کوتاهی تا بلوغ نهایی فاصله دارند، در مقایسه با میوه های رسیده، به مراتب سیلیمارین کمتری دارند.

چون خارمریم برگ های بزرگ و انبوهی دارد و اطراف برگ ها را تیغ های فراوانی پوشانده است، فرایند برداشت گل آذین ها با دست، بسیار پرهزینه و زمان گیر است. در سطوح کوچک، گل آذین ها را می توان با داس برداشت کرد، اما در سطوح وسیع کشت، برداشت محصول فقط با ماشین های مخصوص امکان پذیر است. شکل 5 برداشت مکانیزه خارمریم را نشان می دهد. برداشت مکانیکی محصول با استفاده از ماشین آلات روند کار را بسیار سریع تر می کند، اما محصول به دست آمده با این روش از کیفیت خوبی برخوردار نیست؛ زیرا دستگاه دانه های رسیده و نارس را با هم مخلوط می کند و جداکردنشان نیازمند به کارگیری نیروی انسانی و صرف هزینه زیادی است. خشک کردن یا آب گیری شیمیایی روشی است که به گستردگی در کشاورزی به منظور تسریع و هماهنگی در رسیدن محصول برای برداشت مکانیکی استفاده می شود. معمولا از خشک کن ها 7تا 14 روز پیش از زمان برداشت دانه های خارمریم استفاده می شود و به این ترتیب برداشت مکانیکی محصول را تسریع می کند. البته این روش در کشت های ارگانیک قابل استفاده نیست و ضمناً باید مسائل بهداشتی تولید را نیز در نظر گرفت. پس از جمع آوری میوه، آنها را خشک و تمیز و در مکان مناسب نگه داری می کنند. عملکرد بذر متفاوت است و بسته به شرایط اقلیمی و روش برداشت محصول بین 2/ 1 تا 2 تن در هکتار است.

معرفی ارقام اصلاح شده :

به دلیل اهمیت گیاه دارویی خارمریم در تأمین ماده اولیه صنایع داروسازی گیاهی در جهان، مطالعات فراوانی برای معرفی ارقام اصلاح شده با عملکرد کمی و کیفی بالاتر انجام شده است. برای مثال، در کشورمجارستان رقم سیبیلا در سال 1999 میادی معرفی شده است که از لحاظ میزان روغن در بذور دارای برتری است. دپراهوا به عنوان یک رقم غنی از سیلی دیانین، و سیلیبینا به عنوان یک رقم غنی از سیلی بین و ایزوسیلی بینین در کشورهای رومانی و آلمان اصاح شده اند. سایر ارقام اصلاح شده این گیاه عبارت اند از سیلما، سیلمار و سیلیب که به ترتیب در کشورهای لهستان، بلغارستان و جمهوری چک برای تولید فلاونوئیدهای دارویی کشت می شوند.

تاثیرات شوری بر خار مریم :

تنش شوری یکی از مهم ترین و متداول ترین تنش های محیطی تولید محصولات کشاورزی است و بیش از 100 سال است که موضوع بسیاری از تحقیقات بوده است. از کل زمین های قابل کشت در ایران تنها حدود 8/1 میلیون هکتار زراعی هستند. سیستم اصلی تولید محصول در ایران بر اساس کشاورزی فاریاب است و حدود 50 درصد از زمین ها تحت تأثیر انواع اثرات شوری خا کها قرار دارند. منابع خاکی و آبی مستعد شوری از موانع اصلی تولیدات کشاورزی هستند. تخمین زده شده است که در مناطق شور موجود، میانگین کاهش عملکرد ممکن است به بیش از 50 درصد برسد. ازآنجایی که تحمل به شوری در گیاهان فرایندی پیچیده است که موجب تغییرات ریخت شناختی )مورفولوژیکی( و فیزیولوژیکی و بیوشیمیایی می شود، زنده ماندن و رشد در محیط های شور نیز نتیجه فرایندهای سازگاری مانند انتقال یون و جایگزینی آنها، سنتز محلول های اسمزی و تجمع آنها برای تنظیم اسمزی و تغییر و تبدیل پروتئین ها برای تعمیر سلول هاست. معمولاً بیشترین حد حساسیت به شوری درچرخه زندگی گیاهان هنگام جوانه زدن و در ابتدای رشد دانه مشاهده می شود. بررسی ها نشان داده است که بذور گیاه خارمریم تا 300 میلی مولار پتانسیل شوری نیز جوانه زده اند و از این جهت مانند گیاهان مقاومی همچون گل گندم و زیره سبز هستند. بررسی گلدانی تأثیر سطوح مختلف تنش شوری آب آبیاری بر اجزای عملکرد دو رقم خارمریم حاکی از آن بود که میزان بذر تولیدی رقم اهواز در شوری 9 دسی زیمنس بر متر بیش تر از رقم آلمانی بود. همچنین با افزایش شوری از 1 به 6 دسی زیمنس بر متر، میزان عملکرد دانه شاخه اصلی حدود 12 درصد کاهش یافت. همچنین با افزایش شوری از 1 به 15 دسی زیمنس برمتر، میزان عملکرد دانه شاخه حدود 50 درصد کاهش یافت. لذا انجام تحقیقات مزرعه ای برای تعیین حد تحمل شوری این گیاه ضرورت دارد.

جمع بندی :

استخراج مواد مؤثره از گیاهان دارویی و کاربرد آنها به منظور ساخت داروهایی با منشأ ترکیبات طبیعی، باعث افزایش اعتماد و جلب نظر مردم و افزایش استفاده از این گیاهان شده است. مواد مؤثره موجود در این گیاهان عاملِ خاصیتِ دارویی آنهاست و این میزان ترکیبات تحت تأثیر مدیریت زراعی صحیح افزایش می یابد. باتوجه به سازگاری خوب این گیاه با شرایط اقلیمی کشور و مقاومتش در برابر تنش های محیطی همچون کم آبی و شوری خاک، تولید گسترده این گیاه تحت قرارداد کاشت با شرکت های داروسازی و کارگاه های فراوری گیاهان دارویی توصیه می شود.

کشت این گیاه در گلخانه بصرفه نمیباشد.